Đào tạo nhân lực trình độ cao đáp ứng chiến lược phát triển văn hóa giai đoạn mới

VHO - Đào tạo sau đại học lĩnh vực văn hóa - nghệ thuật giữ vai trò then chốt trong phát triển nguồn nhân lực trình độ cao, đáp ứng yêu cầu chiến lược văn hóa hiện nay.

Sau 15 năm triển khai đào tạo sau đại học (2011-2025), Trường Đại học Văn hóa TP.HCM từng bước khẳng định vị thế là cơ sở đào tạo nòng cốt về nguồn nhân lực văn hóa cho khu vực phía Nam và nhiều địa phương cả nước, đáp ứng yêu cầu phát triển mới của ngành văn hóa.

Trong bối cảnh toàn cầu hóa, đô thị hóa nhanh và sự phát triển của công nghiệp văn hóa, nhu cầu về đội ngũ cán bộ văn hóa trình độ cao ngày càng cấp thiết.

Văn hóa đang trở thành nguồn lực quan trọng cho phát triển kinh tế - xã hội, đòi hỏi đào tạo sau đại học phải giữ vai trò then chốt trong việc hình thành đội ngũ có tư duy chiến lược, năng lực nghiên cứu và khả năng hoạch định chính sách, tổ chức thực tiễn.

Yêu cầu chiến lược về nguồn nhân lực văn hóa

Các nghị quyết, chiến lược lớn của Đảng và Nhà nước trong những năm gần đây đều đặt văn hóa và con người vào vị trí trung tâm của phát triển bền vững.

Nghị quyết 33-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương khóa XI nhấn mạnh xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước, trong đó xác định phát triển nguồn nhân lực văn hóa là nhiệm vụ trọng tâm.

Nghị quyết số 31-NQ/TW năm 2022 về phương hướng phát triển TP.HCM đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 đặt ra yêu cầu nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, nhất là trong các lĩnh vực văn hóa, sáng tạo, dịch vụ chất lượng cao.

Ở bình diện rộng hơn, Chiến lược phát triển công nghiệp văn hóa Việt Nam đến năm 2030 tiếp tục khẳng định vai trò nòng cốt của đội ngũ nhân lực sáng tạo và nhân lực quản lý văn hóa - nghệ thuật trong việc thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, gia tăng giá trị gia tăng của sản phẩm văn hóa và quảng bá hình ảnh quốc gia.

Các định hướng này cho thấy yêu cầu ngày càng cao đối với nguồn nhân lực văn hóa không chỉ ở năng lực chuyên môn, mà còn ở tư duy quản trị, khả năng đổi mới sáng tạo và thích ứng với bối cảnh hội nhập quốc tế.

Thực tiễn phát triển hiện nay đặt ra yêu cầu tiếp cận văn hóa theo hướng liên ngành, kết hợp giữa tri thức truyền thống và phương pháp hiện đại, giữa bảo tồn di sản và phát triển bền vững, giữa quản lý hành chính và tư duy sáng tạo.

Cán bộ văn hóa không chỉ thực hiện nhiệm vụ chuyên môn mà còn phải tham gia hoạch định chính sách, tổ chức hoạt động văn hóa, quản lý dự án và kết nối các nguồn lực xã hội.

TP.HCM là trung tâm kinh tế, văn hóa lớn nhất cả nước, là địa bàn có nhu cầu đặc biệt lớn về nguồn nhân lực văn hóa trình độ cao. Sự phát triển mạnh của hệ thống thiết chế văn hóa, bảo tàng, thư viện, trung tâm văn hóa-thể thao, cùng với sự mở rộng nhanh của các ngành công nghiệp văn hóa đặt ra yêu cầu cấp thiết về đội ngũ cán bộ có năng lực chuyên môn sâu, tư duy quản lý hiện đại và khả năng triển khai các chương trình, dự án văn hóa trong thực tiễn.

Trong bối cảnh đó, đào tạo sau đại học giữ vai trò then chốt trong chiến lược xây dựng đội ngũ cán bộ văn hóa chất lượng cao. Đào tạo sau đại học không chỉ nhằm nâng cao trình độ cá nhân mà còn hướng tới việc hình thành lực lượng chuyên gia, nhà quản lý và nhà nghiên cứu có khả năng đáp ứng yêu cầu phát triển văn hóa của Thành phố và cả nước trong giai đoạn mới.

Trong hệ thống các cơ sở đào tạo văn hóa - nghệ thuật, Trường Đại học Văn hóa TP.HCM giữ vai trò nòng cốt trong đào tạo sau đại học lĩnh vực văn hóa, nghệ thuật và quản lý văn hóa tại khu vực phía Nam và cả nước.

Với 15 năm triển khai, Nhà trường đã góp phần hình thành đội ngũ cán bộ văn hóa trình độ cao, tham gia hoạch định chính sách, tư vấn chuyên môn và đảm nhiệm các vị trí quản lý, lãnh đạo tại nhiều cơ quan, đơn vị văn hóa. Qua đó, Trường từng bước khẳng định vai trò trung tâm đào tạo nguồn nhân lực văn hóa chất lượng cao, gắn với các chiến lược phát triển văn hóa quốc gia và địa phương.

Thực trạng đào tạo nguồn nhân lực trình độ cao

Hoạt động đào tạo sau đại học tại Trường Đại học Văn hóa TP.HCM được triển khai từ năm 2011. Trải qua 15 năm, Nhà trường đã từng bước hoàn thiện chương trình đào tạo, mở rộng ngành học và nâng cao năng lực đội ngũ giảng viên, tạo nên hệ thống đào tạo thạc sĩ và tiến sĩ tương đối ổn định, đáp ứng nhu cầu xã hội.

Từ năm 2011 đến nay, trường đã tổ chức đào tạo bậc thạc sĩ cho ba ngành: Quản lý văn hóa, Văn hóa học và Khoa học thư viện. Đặc biệt, năm 2022 Nhà trường chính thức được Bộ GD&ĐT cho phép mở chương trình đào tạo tiến sĩ ngành Quản lý văn hóa, trở thành cơ sở đào tạo sau đại học có quy mô và tính chuyên môn hóa cao trong hệ thống các trường văn hóa - nghệ thuật của Bộ VHTTDL.

Công tác đào tạo sau đại học tại Trường được tổ chức gắn thực tiễn và hội nhập. Chương trình thạc sĩ gồm 60 tín chỉ trong 2 năm, chương trình tiến sĩ 90 tín chỉ trong 3 năm, xây dựng theo quy định của Bộ GD&ĐT.

Cấu trúc đào tạo bảo đảm sự cân đối giữa lý thuyết, phương pháp nghiên cứu và các hoạt động thực tiễn như khảo sát, thực tập, tọa đàm, hội thảo và diễn đàn học thuật, giúp học viên vừa nắm vững nền tảng học thuật, vừa nâng cao năng lực vận dụng vào thực tiễn quản lý văn hóa.

Nhà trường đặc biệt chú trọng xây dựng đội ngũ giảng viên chất lượng cao, gồm các giáo sư, phó giáo sư, tiến sĩ đầu ngành trong lĩnh vực văn hóa, nghệ thuật và khoa học xã hội, đồng thời mời các nhà quản lý văn hóa giàu kinh nghiệm và chuyên gia quốc tế tham gia giảng dạy, trao đổi học thuật.

Bên cạnh đó, mối liên kết chặt chẽ với các cơ quan, thiết chế văn hóa tại TP.HCM và các tỉnh phía Nam tạo điều kiện cho học viên tiếp cận thực tế quản lý, góp phần nâng cao tính ứng dụng và hiệu quả của chương trình đào tạo.

Tính đến tháng 10.2025, tổng số học viên cao học đã và đang theo học tại trường là 756 người, thuộc nhiều khóa đào tạo khác nhau. Bên cạnh hệ đào tạo thạc sĩ, Nhà trường hiện đang đào tạo 26 nghiên cứu sinh (khóa 1 đến khóa 4) ngành Quản lý văn hóa. 

Đáng chú ý, phần lớn học viên là cán bộ đang công tác tại các sở văn hóa, phòng văn hóa-thông tin-thể thao, trung tâm văn hóa, bảo tàng, thư viện, cơ quan truyền thông, đơn vị nghệ thuật… Sự đa dạng về kinh nghiệm thực tiễn giúp quá trình học tập trở nên phong phú, đồng thời nâng cao khả năng ứng dụng kiến thức vào công việc chuyên môn.

Nhiều luận văn thạc sĩ đi sâu vào các vấn đề quản lý di sản, bảo tồn lễ hội, phát triển du lịch văn hóa, quản trị thiết chế văn hóa, đổi mới hoạt động thư viện trong bối cảnh số.

Phần lớn đề tài bám sát thực tiễn địa phương, trở thành nguồn tư liệu và giải pháp tham khảo cho các đơn vị quản lý văn hóa. Không ít kiến nghị từ luận văn đã được các địa phương tiếp thu và ứng dụng trong thực tiễn.

Trong tổng số 756 học viên theo học đến cuối khóa, đã có 488 học viên bảo vệ thành công luận văn và được cấp bằng thạc sĩ, chiếm tỷ lệ 64,5%. Con số này phản ánh sự nỗ lực lớn của người học, đặc biệt trong bối cảnh phần lớn học viên đều là cán bộ đang công tác tại các cơ quan văn hóa - xã hội, phải cân bằng giữa công việc chuyên môn, gia đình và yêu cầu học tập ở bậc sau đại học.

Bên cạnh những kết quả tích cực, vẫn còn tồn tại tỷ lệ không nhỏ học viên không thể hoàn thành chương trình. Cụ thể, 98 học viên bị xóa tên do không đáp ứng quy định đào tạo, chiếm 13,9%.

Nguyên nhân chủ yếu xuất phát từ áp lực công việc, dẫn đến không đủ thời gian dành cho nghiên cứu; một số học viên còn gặp khó khăn trong việc hoàn thiện đề cương, thu thập số liệu…

Một yếu tố đáng chú ý khác ảnh hưởng đến kết quả đào tạo là yêu cầu chuẩn đầu ra tiếng Anh B1, B2 theo Khung năng lực ngoại ngữ châu Âu. Đây là điều kiện cần đối với học viên thạc sĩ nhưng lại là trở ngại lớn đối với nhóm học viên đang làm công tác văn hóa - nghệ thuật, vốn mạnh về kinh nghiệm thực tiễn nhưng hạn chế về ngoại ngữ.

Bên cạnh đó, sự thay đổi quy chế đào tạo thạc sĩ trong những năm gần đây cũng tạo thêm áp lực đối với người học, khiến tỷ lệ tốt nghiệp giảm so với giai đoạn trước.

Nhìn chung, kết quả đào tạo của Trường vừa phản ánh những nỗ lực và kết quả đạt được trong cung cấp nguồn nhân lực trình độ cao, vừa đặt ra những vấn đề cần tiếp tục hoàn thiện để nâng cao chất lượng và hiệu quả đào tạo trong thời gian tới.

Giải pháp nâng cao chất lượng đào tạo sau đại học

Trong bối cảnh TP.HCM đẩy mạnh xây dựng đô thị sáng tạo, phát triển công nghiệp văn hóa và triển khai “Không gian văn hóa Hồ Chí Minh”, đào tạo sau đại học trong lĩnh vực văn hóa-nghệ thuật cần được đặt trong tầm nhìn chiến lược dài hạn, gắn chặt với yêu cầu phát triển của TP.HCM, khu vực phía Nam và cả nước.

Với trách nhiệm của một cơ sở đào tạo chuyên ngành trực thuộc Bộ VHTTDL, Trường Đại học Văn hóa TP.HCM xác định nâng cao chất lượng đào tạo sau đại học là nhiệm vụ trọng tâm, có ý nghĩa quyết định đối với việc hình thành đội ngũ cán bộ văn hóa trình độ cao trong giai đoạn phát triển mới.

Trước hết, Nhà trường định hướng đào tạo sau đại học gắn trực tiếp với các mục tiêu lớn của chiến lược phát triển văn hóa, từ bảo tồn và phát huy giá trị di sản, nâng cao đời sống văn hóa cơ sở đến phát triển các ngành công nghiệp văn hóa, truyền thông, nghệ thuật biểu diễn...

Việc bám sát các định hướng này giúp chương trình đào tạo có mục tiêu rõ ràng, đồng thời tạo điều kiện để Nhà trường tham gia sâu hơn vào quá trình nghiên cứu, tư vấn và phản biện chính sách văn hóa ở cả cấp Thành phố và quốc gia.

Trên cơ sở đó, Trường tập trung xây dựng hệ sinh thái đào tạo - nghiên cứu - thực hành văn hóa, trong đó Nhà trường giữ vai trò trung tâm kết nối tri thức hàn lâm với thực tiễn quản lý và hoạt động văn hóa - nghệ thuật.

Việc tăng cường phối hợp với các sở, ngành, thiết chế văn hóa, địa phương và doanh nghiệp sáng tạo không chỉ mở rộng không gian học tập cho học viên mà còn tạo điều kiện triển khai các đề tài nghiên cứu ứng dụng, thử nghiệm mô hình văn hóa mới.

Đổi mới và chuẩn hóa chương trình đào tạo được xác định là khâu then chốt. Nhà trường tiếp tục rà soát, cập nhật chương trình theo định hướng ứng dụng - nghiên cứu - sáng tạo, bảo đảm sự cân đối giữa nền tảng lý luận và năng lực vận dụng thực tiễn.

Nội dung đào tạo được điều chỉnh theo xu hướng phát triển của công nghiệp văn hóa, truyền thông số và các mô hình quản lý di sản hiện đại. Việc tăng cường các học phần về kỹ năng số, quản lý dữ liệu, truyền thông văn hóa, trưng bày số và số hóa di sản được xem là yêu cầu tất yếu trong bối cảnh chuyển đổi số hiện nay.

Song song đó, Nhà trường chú trọng phát triển các học phần về quản trị di sản theo hướng liên ngành, giúp học viên tiếp cận đầy đủ các nguyên tắc bảo tồn và phát huy giá trị di sản gắn với phát triển bền vững.

Việc trang bị kỹ năng phân tích dữ liệu văn hóa, phương pháp nghiên cứu hiện đại và năng lực đánh giá chính sách góp phần nâng cao chất lượng luận văn, luận án và khả năng đề xuất giải pháp của người học.

Nâng cao năng lực nghiên cứu của học viên là trọng tâm xuyên suốt trong đào tạo sau đại học. Nhà trường yêu cầu học viên xác định và đăng ký đề tài nghiên cứu ngay từ đầu khóa học nhằm định hướng tư duy và xây dựng kế hoạch học tập rõ ràng.

Các workshop về phương pháp nghiên cứu, xây dựng đề cương, thu thập và xử lý dữ liệu, cũng như kỹ năng công bố kết quả nghiên cứu được tổ chức thường xuyên. Cơ chế cố vấn nghiên cứu theo nhóm và cá nhân tiếp tục được tăng cường để hỗ trợ học viên trong suốt quá trình học tập, hạn chế tình trạng kéo dài tiến độ hoặc thiếu định hướng học thuật.

Bên cạnh đó, Nhà trường đặc biệt coi trọng việc gắn kết đào tạo với nhu cầu thực tiễn của TP.HCM và các địa phương trong cả nước. Mô hình liên kết “Nhà trường - sở, ngành - doanh nghiệp” được triển khai theo hướng thực chất.

Trong đó các cơ quan quản lý và địa phương đặt hàng nghiên cứu, cung cấp dữ liệu thực tiễn; Nhà trường tổ chức đào tạo và hướng dẫn học thuật; học viên trực tiếp tham gia nghiên cứu, phân tích và đề xuất giải pháp. Cách làm này giúp tăng cường mối liên hệ giữa lý thuyết và thực tiễn, đồng thời nâng cao năng lực nghề nghiệp của người học.

Nhà trường chú trọng các hoạt động hỗ trợ người học. Các chính sách học bổng, hỗ trợ học phí, hỗ trợ học thuật được triển khai đồng bộ với việc phát triển thư viện số, học liệu mở và cơ sở dữ liệu trực tuyến. Việc hình thành các nhóm nghiên cứu theo chuyên đề tạo môi trường trao đổi học thuật, góp phần nâng cao năng lực nghiên cứu và kỹ năng làm việc nhóm.

Có thể khẳng định rằng, đào tạo nguồn nhân lực trình độ cao trong lĩnh vực văn hóa - nghệ thuật là yếu tố then chốt để nâng cao hiệu lực quản lý nhà nước về văn hóa, phát triển công nghiệp văn hóa và bảo tồn di sản.

Với nền tảng đã tích lũy và định hướng phát triển phù hợp, Trường Đại học Văn hóa TP.HCM có đầy đủ điều kiện để tiếp tục khẳng định vai trò là trung tâm đào tạo và nghiên cứu văn hóa hàng đầu, đóng góp thiết thực cho sự phát triển văn hóa bền vững của TP.HCM và cả nước.