“Hạn Khuống” - bản tình ca đậm chất nhân văn của người Thái

VHO - Đến với Điện Biên, vùng đất giàu truyền thống văn hóa, lịch sử cách mạng du khách sẽ được hòa mình vào điệu xòe bất tận, ẩm thực đặc sắc riêng có của đồng bào dân tộc Thái; trong đó đặc biệt phải kể đến một loại hình nghệ thuật trình diễn dân gian truyền thống độc đáo của dân tộc Thái, đó là "Hạn Khuống".

"Hạn Khuống" là loại hình nghệ thuật văn hóa dân gian truyền thống độc đáo, gắn liền với cuộc sống, sinh hoạt của bà con dân tộc Thái vùng Tây Bắc. Ở hội "Hạn Khuống", các chàng trai, cô gái Thái được đắm mình trong những câu hát, bày tỏ tình yêu đôi lứa trong lễ hội của bản mường.

Theo tiếng Thái, “Hạn” có nghĩa là tre, nứa và “Khuống” là sân, đất trong bản. "Hạn Khuống" có nghĩa là một cái sàn bằng tre, nứa dựng lên ở sân đất ngoài trời.

Sàn được làm bằng những cây tre to ghép lại, dài khoảng 6 mét, rộng 4 mét và cao khoảng hơn 1 mét, xung quanh có những chấn song đan hình mắt cáo, có một cửa ra vào, lên xuống bằng cầu thang và có từ 3 đến 5 bậc. Ở giữa sàn có một bếp lửa, cạnh bếp lửa người ta dựng cây vũ trụ, tiếng Thái gọi là cây “lắc say”, giống như cây nêu ngày Tết.

Người tham gia "Hạn Khuống" phải làm sàn thật chắc, bởi trên sàn còn bày đủ thứ đồ cho trai, gái trổ tài khéo tay như vòng quay, kéo sợi, đan lát, thêu thùa… Số lượng người tham gia "Hạn Khuống" không giới hạn, thường thì có khoảng từ 8 - 10 đôi nam nữ.

Các cô gái Thái duyên dáng trong trang phục váy áo cỏm truyền thống, vấn tóc đẹp, đội khăn piêu. Các chàng trai tay cầm nhạc cụ để đệm cho những câu hát tình tứ lúc giao duyên. Khi bếp lửa sáng bùng lên cũng là lúc bắt đầu đêm "Hạn Khuống".

Trong buổi sinh hoạt, các cô gái lên sàn rồi rút thang để trên sàn, sau đó cô “Tổn khuống” được ví như cô trưởng nhóm, bắt đầu nhóm lửa rồi đặt chiếc xa quay sợi, lưng dựa vào cây “lắc say” là cây tre to, dài, có ngọn, được trang trí các con giống đủ màu sắc ở chính giữa sàn ngồi quay sợi, các cô khác chia nhau ngồi cạnh để kéo sợi hay thêu thùa, may vá… Ngọn lửa Hạn Khuống cháy sáng rực cả một góc bản làm cây “lắc say” càng thêm lung linh, rực rỡ.

Những lời ca trong "Hạn Khuống" thường được lấy trong các truyện thơ nổi tiếng của dân tộc Thái như Xống chụ xon xao (Tiễn dặn người yêu), Tản chụ xống xương (Tâm tình tiễn thương), Tản chụ xiết xương (Tâm tình trêu ghẹo yêu thương)...

Cuộc hát đối đáp của những chàng trai, cô gái Thái có thể diễn ra nhiều đêm. Càng hiểu nhau, lời đối đáp càng nồng nàn, sâu lắng. Sau mỗi đêm "Hạn Khuống", lưu luyến chia tay, trai gái hát tiễn nhau với bao bịn rịn nhớ nhung. Và như thế, từ bao đời rồi, những bản tình ca Thái vẫn ngân rung da diết với một sức sống diệu kỳ.

Một trong những nét đẹp của "Hạn Khuống" là khi các chàng trai đã vượt qua nhiều thử thách, được lên sàn hoa thì bất kỳ ai cũng có thể lên sàn. Người già lên để dạy con cháu cách đan lát, thêu thùa, đàn hát, răn dạy đạo lý làm người. Con trẻ lên được học công việc của con trai, con gái, học cách giao tiếp, ứng xử...

"Hạn Khuống" không chỉ mang giá trị lịch sử mà còn hàm chứa các giá trị văn hóa, xã hội, nghệ thuật, giáo dục sâu sắc, phản ánh rõ nét đời sống tinh thần, nền văn hóa phong phú, đậm đà bản sắc của dân tộc Thái tỉnh Điện Biên nói riêng, vùng Tây Bắc nói chung.