Tuồng “Lửa cháy Phiên Ngung”: Phát huy sức mạnh tinh thần yêu nước từ câu chuyện của một dòng họ

VHO - Lửa cháy Phiên Ngung là vở tuồng thứ hai do Hội đồng họ Khúc VN và Nhà hát tuồng VN hợp tác sáng tạo vừa ra mắt khán giả yêu nghệ thuật tuồng. Trước đây hơn ba năm, hai đơn vị này đã bắt đầu công cuộc hợp tác tuyệt đẹp trong sự nghiệp bảo tồn và phát huy văn hóa dân tộc với việc dàn dựng vở tuồng Tam Khúc chúa.

Hai nghệ sĩ trẻ Mạnh Linh và Quỳnh Liên với khả năng hát diễn rất xuất sắc đang trở thành cặp đào kép chính đầy sức sống của tuồng

Tất cả khởi nguồn từ TS Khúc Minh Tuấn, Chủ tịch Tập đoàn Bắc Hà, Phó Chủ tịch Thường trực Hội đồng họ Khúc VN. Đó là một doanh nhân và là một trí thức toàn tài, vừa kinh doanh giỏi vừa có khả năng, ý chí, tình yêu to lớn bền bỉ để  nghiên cứu tìm tòi khôi phục hành trình và đóng góp to lớn của dòng họ Khúc trong lịch sử dân tộc, đặc biệt là đóng góp to lớn mở đầu thời kỳ tự chủ tiến tới nền độc lập toàn vẹn của dân tộc ta bắt đầu từ cuối thế kỷ thứ 9 đầu thế kỷ thứ 10 của ba vị chúa họ Khúc: Tiên chúa Khúc Thừa Dụ, Trung chúa Khúc Hạo và Hậu chúa Khúc Thùa Mỹ. 

Cho đến cuối năm 2019, TS Khúc Minh Tuấn đã trực tiếp tìm đến mọi nơi có lưu trữ nguồn sử liệu về họ Khúc VN để tập hợp tư liệu. Trong nước quá ít thì TS Khúc Minh Tuấn đi tìm ở nước ngoài, ở Trung Quốc, ở Âu Mỹ. Nhờ nguồn sử liệu do chính ông sưu tầm, chú giải, TS Khúc Minh Tuấn đã chủ trì, chủ biên nhiều cuộc hội thảo, nhiều bộ sách sử quý như Họ Khúc trong lịch sử dân tộc, Công cuộc trung hưng đất nước của họ Khúc. Trên cơ sở những sử liệu quý giá đó, TS Khúc Minh Tuấn còn sáng tác bộ tiểu thuyết lịch sử Khúc gia trang dậy sóng trời Nam.

Chưa ngừng lại ở đó, biết rằng tầm phổ biến của các bộ sách và tiểu thuyết lịch sử không thể nào bằng sân khấu, TS Khúc Minh Tuấn đã tìm đến nghệ thuật tuồng, bộ môn sân khấu có khả năng thể hiện đề tài lịch sử tốt nhất. Và Hội đồng họ Khúc VN đã hợp tác với Nhà hát tuồng VN để cho ra mắt vở tuồng Tam Khúc chúa vào cuối năm 2020, ngay vào giữa giai đoạn căng thẳng nhất của đại dịch covid tại nước ta. Vở tuồng Tam Khúc chúa (tác giả Lê Thế Song, đạo diễn NSND Hoàng Quỳnh Mai), tác phẩm sân khấu đầu tiên về các vị chúa họ Khúc, đã gây tiếng vang lớn, được sự tiếp nhận vô cùng hào hứng của con cháu dòng họ Khúc và nhân dân cả nước, tham dự Liên hoan sân khấu tuồng và dân ca kịch toàn quốc 2021 tại Nghệ An lại được đánh giá cao, được trao huy chương bạc. 

Sự thành công của vở diễn nhờ rất nhiều vài tài năng diễn xuất của các nghệ sĩ, NSƯT Kiều Oanh (Bên phải) đã mang lại những khoảnh khắc diễn thăng hoa với vai diễn

“Thừa thắng xốc tới”, tháng 5.2023, Hội đồng dòng họ Khúc và Nhà hát Tuồng VN lại cho khởi công vở tuồng thứ hai về dòng họ Khúc: Lửa cháy Phiên Ngung (Tác giả Nguyễn Sỹ Chức, đạo diễn NSND Hoàng Quỳnh Mai). Nếu Tam Khúc chúa nói đến công đức, thành tựu của cả ba vị chúa họ Khúc, tập trung vào giai đoạn lãnh đạo đất nước đầy gian khó của Tiên chúa Khúc Thừa Dụ và Trung chúa Khúc Hạo thì Lửa cháy Phiên Ngung tập trung vào công tích của Hậu chúa Khúc Thừa Mỹ trong giai đoạn tuân lệnh vua cha Khúc Hạo hơn một năm đi làm “Hoan hảo sứ” hay còn gọi là "Khuyến hiếu sứ" thực chất là vừa làm con tin cho nhà Nam Hán vừa là nội gián trong lòng địch để ngăn chặn từ xa mọi mưu đồ xâm lược nước ta của phong kiến Trung Hoa.

Phiên Ngung là tên xưa của thành phố Quảng Châu, từng là kinh đô của Nam Hán, nơi Khúc Thừa Mỹ với sự tận hiếu tận trung, sẵn sàng hy sinh cá nhân mình đã đốt cháy ngọn lửa bất diệt của lòng yêu nước làm kinh sợ kẻ thù xâm lược truyền kiếp. Ngọn lửa thiêng mà Khúc Thừa Mỹ và những người Việt yêu nước đốt đỏ Phiên Ngung 11 thế kỷ trước (năm 917) còn rực sáng hôm nay trên nghệ thuật tuồng.

Vở diễn góp mặt nhiều tài năng nghệ thuật tuồng

Có thể nói với Lửa cháy Phiên Ngung, tác giả Nguyễn Sỹ Chức, đạo diễn Hoàng Quỳnh Mai cùng ê kíp sáng tạo và các nghệ sĩ của Đoàn Thể nghiệm Nhà hát tuồng VN đã sáng tạo thành công một vở tuồng lịch sử mẫu mực, cho thấy ưu thế rất lớn của nghệ thuật tuồng ở đề tài này. So với Tam Khúc chúa, Lửa cháy Phiên Ngung đã là một bước tiến lớn về nghệ thuật. Vở diễn không còn phải mô phỏng các lớp tuồng cổ kinh điển như Đổng mẫu thượng thành, Kim Lân qua đèo hay Phàn Định Công thổ huyết mà vẫn có nhiều lớp diễn mới mẻ, hấp dẫn mà vẫn đậm chất tuồng. Cho đến vở tuồng thứ 3 do chị dàn dựng, điều rất đáng khen là Hoàng Quỳnh Mai đã nắm khá vững đặc trưng âm nhạc, biểu diễn và phương pháp sáng tạo của nghệ thuật tuồng để tự do chủ động sáng tạo.  Việc tổ chức hành động của vở diễn, chỉ đạo diễn xuất của đạo diễn khá mới mẻ, phong phú, hiệu quả, tạo nên sức hấp dẫn lớn cho vở diễn. Trang trí, phục trang, âm nhạc cũng nhiều sáng tạo, gây ấn tượng mạnh, giàu nghệ thuật tính.

Nhiều cảnh diễn ấn tượng

Điều đáng mừng là nghệ thuật hát diễn của các nghệ sĩ Nhà hát tuồng VN đã tỏ ra ngày càng gần gũi kỳ lạ gũi với công chúng, tạo nên sự gắn bó đầy hy vọng giữa tuồng và người xem hôm nay. Đây là điều các nhà hát tuồng khác trong nước chưa làm được và có thể học hỏi cách làm thành công của Nhà hát tuồng VN. Dàn nghệ sĩ của Nhà hát tuồng VN đang trẻ hóa rất thành công với sự xuất hiện của nhiều tài năng mới. Bên cạnh NSUT Trần Long vai Khúc Hạo, NSƯT Kiều Oanh vai vợ Khúc Hạo, NSƯT Lộc Huyền vai Khúc Thị Ngọc là các Nghệ sĩ Tài năng trẻ Mạnh Linh trong vai Khúc Thừa Mỹ,  Nghệ sĩ Tài năng trẻ Quỳnh Liên vai Tiểu thư Lưu Nguyệt, nghệ sĩ trẻ Đình Thuận vai vua Nam Hán, nghệ sĩ trẻ Ngọc Cường vai Hoàng đế Đại Lương, các nghệ sĩ trẻ Tuấn Hiệp, Ngọc Quân trong vai Đỗ Bình và Trần Thanh...đề thể hiện năng lực sáng tạo khá phong phú, hấp dẫn. Có thể nói cặp đôi Mạnh Linh và Quỳnh Liên với khả năng hát diễn rất xuất sắc đang trở thành cặp đào kép chính đầy sức sống và đẳng cấp kế tục xứng đáng các thế hệ đào kép nổi tiếng của Nhà hát. Tôi rất thích đoạn vũ đạo bê hia rất nhẹ nhàng hoàn hảo của Mạnh Linh trong cảnh độc thoại của nhân vật  Khúc Thừa Mỹ trước khi châm lửa đốt thành Phiên Ngung và ước ao giá Mạnh Linh sử dụng được đôi hia đế cong đặc sắc của tuồng VN để biểu diễn thì còn ảo diệu hơn rất nhiều. Lộc Huyền, Kiều Oanh đều học và sử dụng thành công các tuyệt chiêu và các vai mẫu khó nhất của tuồng miền Trung, lẽ nào thế hệ Mạnh Linh không học tập được.

Phải khẳng định, Họ Khúc Việt Nam và Nhà hát Tuồng Việt Nam đã thành công ngoạn mục các vở tuồng Tam Khúc chúa, Lửa cháy Phiên Ngung, sự hợp tác   tâm huyết, giàu sáng tạo đã làm nên những tác phẩm mới cho nghệ thuật tuồng, vừa có ý nghĩa trong sự nghiệp giáo dục truyền thống về lịch sử dân tộc.

NGUYỄN THẾ KHOA; ảnh: LƯƠNG HỮU