VHO- Tiểu chủng viện Làng Sông tại huyện Tuy Phước (Bình Định) được biết đến lànơi góp công “phôi thai” để chữ Quốc ngữ ra đời. Đây cũng là nơi truyền giáo đầu tiên của miền Trung, thu hút đông đảo du khách trong vàngoài nước tìm về khám phá, tìm hiểu một công trình kiến trúc văn hóa cổ độc đáo.

Chữ Quốc ngữ lưu lại Tiểu chủng Làng Sông

Tiểu chủng viện nằm trên địa phận thôn Quảng Vân, xã Phước Thuận, huyện Tuy Phước, cách TP Quy Nhơn khoảng 20 km về hướng Đông Bắc. Những người cao tuổi kể lại, nhà thờ trước kia có tên gọi là Làng Sông, vì bao quanh là vùng ruộng đồng, sông nước, nhưng rồi tấm biển đề ở cổng nhà thờ qua thời gian bị phai mờ nên khi sửa lại, theo phát âm của người địa phương, chữ “làng” chuyển thành “lòng” và tên gọi đó được bà con giữ cho đến bây giờ.

Nhà thờ Làng Sông được xây dựng theo lối kiến trúc Gothic đặc trưng của người châu Âu. Có thể nhận rõ điều này bởi phần chính diện nhà thờ được trang trí bằng những khung ô đối xứng, bông gió trang trí, hoa văn họa tiết, cổng vòm nhọn quen thuộc trong lối xây dựng kiến trúc Thánh đường. Mặt tiền nhà thờ thoạt nhìn rất giống với kiến trúc Thánh đường Paul cổ kính ở Macao do người Bồ Đào Nha xây dựng, tuy không hoành tráng và đồ sộ bằng, nhưng đến nay vẫn giữ gần như nguyên vẹn từng nét kiến trúc ngày xưa để lại.

Theo giao thương đường thủy của các nhà buôn, bắt đầu từ đầm Thị Nại ngược dòng sông Côn lên thượng nguồn, những nhà truyền giáo Bồ Đào Nha đã đặt chân tới Quy Nhơn và xây dựng nên nhà thờ Làng Sông. Tuy nhiên, cho đến nay, người ta vẫn chưa biết được chính xác năm nhà thờ được xây dựng. Dù đã trải qua tuổi đời hơn một thế kỷ nhưng công trình không lộ vẻ hoang phếmà trái lại vẫn lộng lẫy, uy nghiêm như vừa mới xây dựng.

 Nhà thờ Làng Sông được xây dựng theo lối kiến trúc Gothic

Nhà nghiên cứu văn hóa dân gian Nguyễn Thanh Quang nhận định, Tiểu chủng viện Làng Sông có thể được xây dựng vào khoảng giữa thế kỷ XIX. Căn cứ tài liệu, tại Làng Sông không chỉ có Tiểu chủng viện mà còn có cả một quần thể giáo phủ của giáo phận Đông Đàng Trong, đặc biệt có một nhà in do Đức cha Eugène Charbonnier Trí thành lập, đây là nơi góp công rất lớn cho việc phôi thai và truyền bá chữ Quốc ngữ thuở ban đầu.

Nhà in Làng Sông được xây dựng khoảng năm 1872 và bị phá hỏng năm 1885. Năm 1904, Nhà in được Đức cha Damien Grangeon Mẫn cho tái thiết, giao cho cha Paul Maheu làm Giám đốc. Cha Paul Maheu học nghề in tại Hong Kong, rất thông thạo kỹ thuật in ấn. Riêng trong năm 1922, dưới sự điều hành của cha Maheu, Nhà in Làng Sông đã xuất bản 18.000 tờ báo định kỳ, 1.000 đầu sách các loại và 32.000 ấn phẩm khác, riêng bán nguyệt san Lời Thăm ra được 1.500 bản, phát hành khắp cả Đông Dương, tổng cộng ấn phẩm của Nhà in trong năm này lên đến 63.185 với 3.407.000 trang in. Đây còn gọi là nhà in Đông Đàng Trong, một trong 3 nhà in lớn nhất thời bấy giờ (cùng với Nhà in Đàng Ngoài và Tây Đàng Trong). Nhà in Làng Sông hoạt động cho đến khoảng năm 1936 thì được dời về Quy Nhơn.

Ông Trần Văn Thanh, Giám đốc Sở Du lịch Bình Định cho biết: Thời gian qua, Sở cũng xây dựng kế hoạch, giới thiệu với du khách về Tiểu chủng viện Làng Sông là một địa điểm tham quan lý tưởng khi đến với Bình Định. “Du khách có dịp về Bình Định nên một lần ghé thăm khu Nhà thờ Làng Sông để chiêm ngưỡng một công trình kiến trúc cổ tuyệt đẹp. Không gian xanh mát của cây cỏ hòa cùng nét cổ kính xưa cũ sẽ khiến cho du khách ngỡ như mình đang ở nơi nào đó tại châu Âu hàng trăm năm trước, được thoả sức tận hưởng, thư giãn trong không gian tĩnh lặng dưới hàng sao xanh trăm tuổi, chắc hẳn sẽ là một chuyến đi đầy ý nghĩa”, ông Thanh chia sẻ. 

PHAN HIẾU