Xây dựng môi trường văn hóa trong lễ hội truyền thống

VHO- Chiều 26.5 tại TP. Phủ Lý (Hà Nam), Cục Văn hóa cơ sở (Bộ VHTTDL) phối hợp với Sở VHTTDL tỉnh Hà Nam tổ chức hội thảo “Xây dựng môi trường văn hóa trong lễ hội truyền thống - Thực trạng và giải pháp”. Trong khuôn khổ Đề tài Khoa học và công nghệ cấp Bộ cùng tên, Hội thảo được tổ chức nhằm thảo luận và làm rõ lý luận, thực tiễn về xây dựng môi trường văn hóa trong lễ hội truyền thống hiện nay.

Hội thảo thu hút sự tham gia của nhiều nhà khoa học, nhà nghiên cứu về văn hóa, di sản, lễ hội và đại diện một số Sở VHTTDL, Sở VHTT các tỉnh, thành.

Trong công cuộc đổi mới đất nước, nhu cầu sinh hoạt văn hóa, tín ngưỡng của nhân dân ngày càng tăng, trong đó lễ hội là một loại hình có sức hấp dẫn.

Theo ông Lương Đức Thắng, Phó Cục trưởng Cục Văn hóa cơ sở, trong những năm gần đây, nhiều lễ hội truyền thống được phục hồi, góp phần phát huy giá trị văn hóa, giữ gìn bản sắc văn hóa của các dân tộc. Theo số liệu thống kê cả nước có 7.966 lễ hội; trong đó có 7.039 lễ hội truyền thống (chiếm 88,36%) còn lại là lễ hội khác.

“Lễ hội truyền thống có tỉ lệ lớn nhất và bao trùm hầu hết các làng, xã Việt Nam. Để tăng cường công tác quản lý và tổ chức lễ hội, thực hiện nếp sống văn minh trong lễ hội, xây dựng môi trường văn hóa, Bộ Chính trị, Ban Bí thư, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, Bộ VHTTDL  đã ban hành nhiều văn bản chỉ đạo, định hướng quản lý và tổ chức thực hiện. Công tác tổ chức và quản lý lễ hội ở nước ta có nhiều chuyển biến tích cực, từ tư duy nhận thức của các cấp lãnh đạo đến toàn xã hội. ..”, ông Lương Đức Thắng cho biết.

Theo đó, việc ban hành và thực thi các văn bản quy phạm pháp luật, công tác thanh tra, kiểm tra trong hoạt động lễ hội đã được thực hiện nghiêm và hiệu quả; việc tổ chức hoạt động lễ hội, đặc biệt là lễ hội truyền thống đã từng bước đi vào nề nếp, góp phần quan trọng đối với công tác bảo tồn, phát huy di sản văn hóa dân tộc.

 Hầu hết các lễ hội từ quy mô quốc gia đến lễ hội nhỏ trong phạm vi làng xã được tổ chức trang trọng, linh thiêng, thành kính; tạo môi trường thuận lợi để nhân dân thực sự là chủ thể của hoạt động lễ hội; nâng cao trách nhiệm của tổ chức, cá nhân và cộng đồng, đảm bảo hoạt động lễ hội phù hợp với sự phát triển kinh tế, xã hội của đất nước, đáp ứng nhu cầu tín ngưỡng của các tầng lớp nhân dân.

Bên cạnh đó, hoạt động lễ hội cũng chịu sự chi phối trước những tác động tiêu cực từ mặt trái kinh tế thị trường, trong bối cảnh nền tảng văn hóa, đạo đức xã hội đang có những biến đổi. Đặc biệt, môi trường văn hóa trong lễ hội truyền thống cũng ảnh hưởng làm giảm đi tính tôn nghiêm và nét đẹp văn hóa trong lễ hội. Ông Lương Đức Thắng nêu: “Công tác tuyên truyền, hướng dẫn cho quần chúng nhân dân hiểu rõ giá trị truyền thống trong việc gìn giữ và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc trong công tác tổ chức lễ hội còn hạn chế.  Một số lễ hội còn duy trì tập tục chứa đựng những yếu tố bạo lực, chưa phù hợp với xu thế của thời đại; tình trạng bạo lực, phản cảm ở không ít các lễ hội vẫn còn diễn ra; công tác bảo đảm an ninh trật tự, thực hiện nếp sống văn minh trong lễ hội còn yếu; vấn đề ùn tắc giao thông, hiện tượng chen lấn, xô đẩy, đeo bám khách, cờ bạc trá hình còn phổ biến; việc nâng giá dịch vụ, đặt tiền công đức, giọt dầu tùy tiện không đúng nơi quy định vẫn còn tồn tại...”.

Đáng chú ý, tác động của mặt trái kinh tế thị trường đã dẫn đến nhận thức sai lệch về mục đích tổ chức lễ hội, coi di tích và lễ hội là nguồn lợi riêng của địa phương, còn tập trung khai thác giá trị kinh tế, thương mại hóa các loại hình hoạt động dịch vụ, làm giảm giá trị truyền thống của lễ hội.

 Sự bùng nổ của truyền thông cũng như nhu cầu tham gia lễ hội của đông đảo người dân ngày một đông, trong khi Ban Tổ chức chưa có dự báo tốt, xử lý các tính huống phát sinh còn lúng túng nên dẫn đến tình trạng lộn xộn không kiểm soát được tại một số lễ hội. Sự thay đổi về quy mô, các hoạt động hội và nhu cầu tham gia lễ hội của người dân ngày càng cao, là nguyên nhân dẫn đến tình trạng quá tải tại di tích và địa điểm tổ chức lễ hội ảnh hưởng đến môi trường văn hóa lễ hội. 

Theo các chuyên gia tham dự hội thảo, những bất cập, hạn chế trong một số lễ hội trong thời gian qua đã ảnh hưởng không nhỏ đến hình ảnh và nét đẹp văn hóa truyền thống dân tộc. Tuy nhiên, câu hỏi đặt ra là: nguyên nhân nào dẫn đến những bất cập này? Cần có những giải pháp cấp bách và cụ thể như thế nào để thực hiện xây dựng môi trường văn hóa trong lễ hội truyền thống hiện nay? Xuất phát từ thực trạng nêu trên, đòi hỏi phải có những công trình nghiên cứu khoa học chuyên biệt và chuyên sâu để xây dựng môi trường văn hóa trong lễ hội  vừa giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc, vừa bảo tồn có chọn lọc những phong tục tập quán tốt đẹp của dân tộc.

“Do đó, yêu cầu bức thiết đặt ra cần phải có tiêu chí xây dựng môi trường văn hóa trong lễ hội truyền thống để xây dựng và nhân rộng mô hình lễ hội truyền thống văn minh lành mạnh, dựa trên cơ sở nghiên cứu khoa học và ứng dụng khả thi trong thực tiễn...”, ông Lương Đức Thắng cho biết.

 Cục Văn hóa cơ sở được Bộ VHTTDL giao nhiệm vụ nghiên cứu Đề tài Khoa học và công nghệ cấp Bộ “Xây dựng môi trường văn hóa trong lễ hội truyền thống -Thực trạng và giải pháp”. Để từng bước hoàn thiện Đề tài, Hội thảo khoa học này được tổ chức nhằm thảo luận, làm rõ lý luận và thực tiễn về xây dựng môi trường văn hóa trong lễ hội truyền thống hiện nay.

40 bài tham luận của các Nhà khoa học, Nhà quản lý văn hóa  các chuyên gia  kinh nghiệm, am hiểu về lễ hội và lễ hội truyền thống đã được gửi đến tham gia hội thảo, tập trung vào một số nhóm nội dung: cơ sở lý luận và thực trạng  về xây dựng môi trường văn hóa trong lễ hội truyền thống; giải pháp xây dựng môi trường văn hóa trong lễ hội truyền thống; định hướng xây dựng tiêu chí xây dựng môi trường văn hóa trong lễ hội truyền thống.

 Các đại biểu đã tham luận, thảo luận làm rõ các khái niệm liên quan đến môi trường văn hóa trong lễ hội truyền thống; các thành tố cơ bản của môi trường văn hóa trong lễ hội truyền thống. Đồng thời, trên cơ sở nghiên cứu thực trạng, đánh giá thực trạng môi trường văn hóa trong lễ hội truyền thống ở Việt Nam giai đoạn hiện nay; nhận diện một số vấn đề đặt ra và đề xuất các nhóm giải pháp nhằm xây dựng môi trường văn hóa trong lễ hội truyền thống đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước.

MINH NGỌC