Chợ Đầm Tròn Nha Trang trước nguy cơ bị đập bỏ - Bài 1: Công trình có kiến trúc độc đáo, thu hút du khách

VHO - Chợ Đầm (hay còn gọi là chợ Đầm Tròn) tại phường Vĩnh Thạnh, TP Nha Trang, tỉnh Khánh Hòa từ bao đời được người dân nơi đây xem là một biểu tượng của thành phố biển, với lối kiến trúc, văn hóa độc đáo mang dấu ấn lịch sử. Khu chợ này không chỉ là trung tâm thương mại của tỉnh mà còn là điểm đến thu hút đông đảo khách du lịch trong nước, quốc tế tham quan, mua sắm.

Chợ Đầm Tròn nhìn từ trên cao trông như hình bông sen

 Công trình văn hóa- đóa sen cổ

Theo lời kể của các vị cao niên tại TP Nha Trang, chợ có tên chợ Đầm Tròn là vì chợ nằm trên một cái đầm cũ rộng đến 7 mẫu tây (7 héc-ta), ăn thông ra cửa sông Cái dưới chân cầu Hà Ra (Nha Trang). Đầm rộng khoảng hơn 7 ha, hai bên bờ là nhà ở của nhân dân. Phía cuối đầm, giáp đầu đường Phan Bội Châu bây giờ là một ngôi chợ cũ được xây cất vào khoảng năm 1908, thường gọi là chợ Đầm hay chợ Cửa (chỉ nơi cửa sông).

Tuy nhiên, chợ cũ không thể tồn tại khi dân cư mỗi lúc một đông, tình trạng dân cư cất nhà san sát nhau mọc lên khiến cho tình trạng ô nhiễm và chợ bùng phát cảnh nhếch nhác. Trước tình hình đó, việc quy hoạch lại khu chợ này trở nên cấp thiết. Năm 1961, Ty Kiến thiết Khánh Hòa (nay là Sở Xây dựng tỉnh Khánh Hòa) lập một dự án đại cương về quy hoạch lại khu vực chợ này, xây một ngôi chợ hình tròn thay thế cho chợ cũ.

Kiến trúc sư Lê Anh Kim đã phác họa nên một ngôi chợ mới. Năm 1964, Tổng nha Kiến thiết lập một đồ án khác do Kiến trúc sư Lê Quý Phong đề xuất, phần chính của đồ án là xây cất một ngôi chợ tròn có mái xếp và một nhánh hình cánh cung. Chính đồ án này được coi là cốt lõi cho việc xây dựng chợ sau này. Cả hai đồ án chưa được thực hiện thì đêm 16.9.1968 xảy ra vụ hỏa hoạn lớn chưa từng có: 126 ngôi nhà bị cháy rụi. Tình thế cấp bách trong việc phải xây dựng lại một ngôi chợ mới, khang trang hơn được đế xuất. Cuối năm 1969, đầu năm 1970, Nha Thủy vận Sài Gòn dùng sà lan hút cát cát lấp đầm. Sau sáu tháng, đầm đã bị lấp hoàn toàn với khối lượng cát đã thổi là 350.000 m³. Tiếp theo là việc tạo móng, dựng nền và xây cất công trình, hàng nghìn cọc bê tông cốt sắt dài 20m đã được đóng xuống qua lớp sình lầy.

Cảnh buôn bán tấp nập tại chợ Đầm Tròn trước khi bị đóng cửa

Dựa theo đồ án của kiến trúc sư Lê Quý Phong được thiết kế trước đó, kiến trúc sư nổi tiếng Ngô Viết Thụ và nhiều kiến trúc sư khác đã cải tiến và bổ sung thêm một số chi tiết để xây dựng nên khu chợ Đầm Tròn tồn tại đến ngày nay.

Theo đó, ngôi chợ xây dựng theo hình hoa sen có đường kính 66,5 m, có một tầng lầu hình vành khăn, lệch tâm, mái hình chữ V. Diện tích cả tầng trệt và tầng lầu rộng tới 5.270 m², có thể cùng lúc chứa được trên 3.000 khách ra vào mua bán. Các tòa nhà của cả hai tầng: tầng 1 và tầng 2 được xây dựng khang trang. Khi nhìn từ trên cao, du khách sẽ thấy hình ảnh khu chợ trông giống như một bông sen đang hé nở kiến trúc vô cùng độc đáo, đã tạo nên điểm nhấn khó quên và đặc biệt nhất cho thành phố biển Nha Trang.

Hình bóng miền quê một thuở

Ngược dòng thời gian, trở về lịch sử, chợ Đầm Tròn từ khi xây dựng cho đến nay là nơi buôn bán, giao thương vô cùng sầm uất. Chợ với lối kiến trúc cổ đặc biệt ấy, đã hiện diện trong từng nếp sống, trong sinh hoạt thường ngày của mỗi người dân địa phương, khi đi xa sẽ đau đáu nhớ về.

Chị Kiều Minh Thư, một người dân sinh sống gàn chợ Đầm Tròn cho biết: Ngày trước, chẳng ai có thể đếm xuể một buổi sáng chợ Đầm Tròn đón bao nhiêu lượt khách, chỉ biết là khách luôn ra vào tấp nập, cảnh bán hàng cực kì nhộn nhịp. Tiểu thương khắp mọi miền cũng quy tụ về dây buôn bán từ sáng sớm đến đêm khuya.

“Chính cái chợ đặc biệt này là điều khiến bao người con xa quê cứ mãi nhớ hoài. Bởi quên làm sao được khung cảnh buôn gánh bán bưng diễn ra tấp nập suốt từ bao năm tháng qua, quên làm sao đặng cái nụ cười đôn hậu lại hào sảng của bà chủ sạp giày dép, sạp quần áo... và biết bao hoạt động mua bán tại khu chợ này”, chị Kiều Minh Thư chia sẻ.

Từng là tiểu thương buôn bán tại chợ Đầm Tròn nhiều năm, chị Nguyễn Minh Tâm thổ lộ: Với hơn nghìn lô sạp, chợ Đầm Tròn có hàng chục ngành hàng khác nhau. Những món hàng thường thấy nhất phải kể đến là quần áo, giày dép, giỏ xách, đồng hồ và các mặt hàng gia dụng khác.

Không chỉ vậy, chợ Đầm Tròn còn nổi tiếng với các loại đặc sản như mực tẩm, cá tẩm, khô mực xé sợi, mực rim me, cá chỉ vàng, cá mai, cá đuổi, hải sâm, hải sản một nắng, hai nắng nổi tiếng vang danh cả một vùng chứ chẳng đùa. Ngoài ra, người dân và du khách khi tới đây còn được thưởng thức các món ăn đặc trưng  bánh căn, bún cá, bánh xèo...

Cổng vào khu chợ Đầm Tròn

Bà Nguyễn Thị Lệ Thanh, Giám đốc Sở Du lịch cho biết: Trải qua hơn 50 năm xây dựng phát triển, chợ Đầm Tròn không chỉ là ngôi chợ bình thường mà đã trở thành địa danh văn hóa, trung tâm giao thương buôn bán và thu hút khách du lịch trong nước, quốc tế.

Ông Nguyễn Tuấn Dũng - Phó Giám đốc Trung tâm Bảo tồn di tích tỉnh (thuộc Sở VHTT tỉnh Khánh Hòa) cho biết: Từ trước đến nay, công trình chợ Đầm Tròn Nha Trang chưa được các cơ quan chuyên môn xem xét, lập hồ sơ đề nghị tỉnh công nhận là di tích. Cho đến nay, công trình này mặc dù chưa nằm trong Danh mục di tích tỉnh Khánh Hòa, nhưng đây vẫn là ngôi chợ rất có giá trị về lịch sử và văn hóa.

Trải qua thời gian, chợ Đầm Tròn xuống cấp, không được tu bổ tôn tạo. Năm 2013, UBND tỉnh Khánh Hòa đã cấp Giấy chứng nhận đầu tư cho Công ty Cổ phần Sông Đà - Nha Trang thực hiện dự án chợ Đầm mới sát bên chợ cũ có quy mô 3 tầng với tổng diện tích hơn 21.000 m². Đến 31.3.2021, UBND TP Nha Trang ra văn bản đóng cửa chợ Đầm Tròn để di dời các tiểu thương vào chợ Đầm mới, đồng thời lên kế hoạch đập bỏ chợ Đầm Tròn. Theo đó, nhiều tiểu thương không có khả năng thuê sạp tại chợ mới để buôn bán, đứng trước nguy cơ mất việc làm.

Nhiều người dân cho rằng, UBND tỉnh Khánh Hòa lên kế hoạch đập bỏ chợ Đầm Tròn nhưng chưa tổ chức Hội thảo, lấy ý kiến chuyên gia, nhà khoa học trước khi quyết định phá dỡ là có phần nóng vội. Dư luận cũng đặt câu hỏi: Tại sao Khánh Hòa không chọn phương án tôn tạo, bảo vệ chợ Đầm Tròn mà lại đập bỏ? Nếu chợ bị đập bỏ thì một phần ký ức xa xưa của vùng đất này cũng bị xóa sổ. Thật đáng tiếc!

XUÂN HƯỚNG