Di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia lèn Hai Vai

Chính vì thế, di tích thường xuyên bị xâm hại, “cắt, khoét” làm đường, trở thành bãi tập kết rác thải. Trong khi đó, chính quyền xã còn “bật đèn xanh” cho đơn vị xây dựng ngang nhiên xâm phạm.

Giao quản lý di tích nhưng lại thiếu hiểu biết

Liên quan đến việc di tích quốc gia lèn Hai Vai bị xâm hại nghiêm trọng, UBND huyện Diễn Châu (Nghệ An) vừa có tờ trình gửi UBND tỉnh Nghệ An và các Sở, ngành liên quan, đề nghị xử phạt vi phạm hành chính đối với Công ty TNHH Trung Việt Hưng.

Chánh Thanh tra Sở VHTT Nghệ An Lê Khắc Hoàng cho biết, Sở đã lập đoàn kiểm tra, khảo sát tại di tích lèn Hai Vai. Kết quả kiểm tra cho thấy, xung quanh di tích bị đào xới, san lấp mặt bằng; một số nơi đã được trồng cây keo, số còn lại đã đào hố chuẩn bị cho công tác trồng cây; phía Tây Nam và Đông Nam còn có con đường đất do đơn vị thi công tự san lấp mở đường để đưa thiết bị máy móc và vật liệu thi công công trình. Phía Bắc đang tập kết nhiều khối đất màu đen, thành bãi chưa san ủi; phía Đông Bắc giáp đường dân sinh đang xuất hiện rác thải ở nhiều nơi, làm ảnh hưởng đến cảnh quan di tích. Tại bãi tập kết vật liệu của đơn vị thi công, số đất, đá đã đào sâu vào chân núi để san lấp và vận chuyển làm đường ra chân công trình với khối lượng khá lớn, khoảng trên 300m3.

Máy múc đang khắc phục dưới chân lèn

“Việc UBND xã Minh Châu cho phép đơn vị thi công tự đào đất, mở đường, lập bến bãi, tập kết vật liệu để thi công dự án trong khu vực bảo vệ di tích lèn Hai Vai là vi phạm pháp luật về quản lý, bảo vệ di tích; thiếu trách nhiệm, buông lỏng quản lý, làm ảnh hưởng nghiêm trọng cảnh quan môi trường, yếu tố nguyên gốc và các giá trị lịch sử, văn hóa của di tích. Do nhiều yếu tố nên đến nay lèn Hai Vai vẫn chưa được cắm mốc bảo vệ. Sau sự việc này, Sở VHTT sẽ có kế hoạch khoanh vùng, cắm mốc bảo vệ cho di tích trong năm 2024”, Chánh Thanh tra Sở VHTT Nghệ An cho biết thêm. Theo tờ trình UBND huyện Diễn Châu, trong quá trình thi công dự án Đường dây điện 500KV Quảng Trạch - Quỳnh Lưu, Công ty TNHH Trung Việt Hưng đã đào múc đất đá trái phép tại khu vực chân lèn Hai Vai để lấy vật liệu xây dựng thông thường với khối lượng hơn 383m3. Việc này đã hủy hoại, làm thay đổi yếu tố gốc cấu thành di tích lịch sử văn hóa và danh lam thắng cảnh cấp quốc gia lèn Hai Vai. Với vi phạm trên, UBND huyện Diễn Châu đề nghị các cơ quan chức năng xử phạt vi phạm hành chính Công ty TNHH Trung Việt Hưng 90 triệu đồng với hành vi vi phạm Luật Di sản văn hóa và 90 triệu đồng với hành vi vi phạm luật khoáng sản. Đồng thời yêu cầu phải hoàn trả lại hiện trạng.

“Khoét” đất để đắp đường vì không biết là di tích?

Lèn Hai Vai (xã Minh Châu, huyện Diễn Châu) là một quần thể khối đá tự nhiên có chiều dài 800m, nơi rộng nhất 120m, nơi cao nhất 141m. Lèn có cấu trúc 2 đỉnh. Trong đó đỉnh lớn có cấu tạo nhỏ giữa nhô lên cao, 2 bên thấp dần nhưng cân đối như hình vai người nên thường được gọi là lèn Hai Vai. Năm 1964, nơi đây được các nhà khảo cổ học phát hiện xương người hóa thạch, một số công cụ bằng đá và nhiều bình gốm. Đến năm 1971, Viện Khảo cổ học Việt Nam phối hợp với một số đơn vị khảo sát, nghiên cứu tại lèn và phát hiện thêm một số hiện vật từ thời văn hóa Phùng Nguyên cách đây hơn 4.000 năm.

Khu vực chân di tích lèn Hai Vai bị lấy đất đá

Theo người dân địa phương, khu vực lèn Hai Vai trước đây là rừng cây rậm rạp, hoang vu. Trên lèn có nhiều hang động sâu, với những khối thạch nhũ có hình thù kỳ lạ. Trong giai đoạn từ 1930-1945, lèn đá này trở thành nơi trú ẩn để hoạt động cách mạng. Tuy nhiên, từ hàng chục năm trước, lèn Hai Vai liên tục bị người dân nổ mìn lấy đá khiến hình dáng bị méo mó. Năm 1994, lèn Hai Vai được công nhận là di tích lịch sử văn hóa và danh lam thắng cảnh cấp quốc gia. Người dân địa phương kỳ vọng di tích sẽ được bảo vệ, tôn tạo để thu hút du khách. Tuy nhiên trải qua hơn 30 năm, lèn Hai Vai vẫn chưa được cắm mốc để bảo vệ, chưa có kế hoạch phát huy giá trị, khiến di tích này nhiều lần bị xâm phạm. Theo ghi nhận của phóng viên Văn Hóa, ngay vị trí đầu tiên khi bước chân tới lèn Hai Vai là những bãi rác ngổn ngang, bốc mùi hôi thối, nhiều vị trí dưới chân lèn Hai Vai vẫn còn dấu vết bị đào bới, tạo thành những hố sâu. Hàng trăm tảng đá cũng được múc lên, chưa kịp di chuyển. Cạnh đó là một con đường chạy quanh chân lèn, với vết bánh xe tải hằn sâu do qua lại nhiều, ngoài ra còn có những hố sâu đã cũ do người dân trước đó lén lút khai thác.

Lý giải về lý do xâm hại đến di tích, Công ty TNHH Trung Việt Hưng cho biết, khi san ủi mặt bằng làm đường để thi công dự án Đường dây điện 500KV Quảng Trạch - Quỳnh Lưu, công nhân lái máy xúc không biết lèn Hai Vai là di tích quốc gia nên đã đào đất đá ở chân lèn để đắp đường, dẫn đến sai phạm. Ông Nguyễn Thế Phong, người dân làng Trung Phường, xã Minh Châu xót xa: “Vào thập niên 80 của thế kỷ trước, lèn bị người dân xung quanh khai thác đá ồ ạt. Lèn Hai Vai bị “khoét, cắt” đi rất nhiều. Nói thẳng ra là bị xâm hại không thương tiếc. Thời gian qua, phía thân lèn thuộc địa phận xã Diễn Bình người dân đã tự mở một con đường nối từ đường 7 đi sát chân lèn với chiều dài khoảng 200m đi sang xã Diễn Nguyên. Những khối đá của dư âm ngày xưa còn sót lại nằm ở lưng chừng lèn sẽ là mối đe dọa người dân đi qua đường nhất là mùa mưa gió”.

Điều bất ngờ và khó hiểu là, sau khi được xếp hạng di tích quốc gia, lèn Hai Vai chưa được dựng hàng rào, cắm mốc bảo vệ. Cũng chính vì thế, di tích này vẫn thường xuyên bị đục khoét để lấy trộm đất, đá. Hiện nay “vai” phía Đông của di tích này gần như bị lệch hẳn. Nhiều năm nay, thậm chí khu vực này còn trở thành bãi tập kết rác thải. Đã đến lúc chính quyền, cơ quan chức năng liên quan cần biện pháp cắm mốc, xây dựng hàng rào bảo vệ, có bia biển dẫn tích, đồng thời lên phương án bảo tồn, phát huy giá trị di tích, để lèn Hai Vai trở thành điểm tham quan, học tập. 

 PHẠM NGÂN