VHO - Tối 4.11 tại TP. Lai Châu, trong khuôn khổ Ngày hội Văn hóa các dân tộc có số dân dưới 10.000 người lần thứ I, tại tỉnh Lai Châu và Tuần Du lịch - Văn hóa Lai Châu năm 2023, tỉnh Tuyên Quang đã trình diễn Lễ Nhảy lửa dân tộc Pà Thẻn.

Lễ Nhảy lửa là một trong những nét văn hóa đặc sắc trong đời sống tín ngưỡng của đồng bào dân tộc Pà Thẻn, là minh chứng cho sức mạnh của con người trong cuộc sống và những ước mong chế ngự được thiên nhiên để sinh tồn, phát triển. Đồng thời có ý nghĩa gắn kết cộng đồng và bảo lưu được nhiều giá trị văn hóa truyền thống của người Pà Thẻn từ đời này qua đời khác. 

Người Pà Thẻn quan niệm ngọn lửa mang lại hạnh phúc, ấm no

Hàng năm, khi công việc đồng áng đã xong xuôi, đồng bào dân tộc Pà Thẻn lại tổ chức Lễ Nhảy lửa để mừng cho mùa màng bội thu; mong cho mọi người, mọi nhà được mạnh khỏe, bình an. Đối với người Pà Thẻn, vị thần tối cao là thần lửa. Ngọn lửa rực mang lại cho họ sự may mắn.

Mở đầu, thầy cúng thắp nến và bày các lễ vật lên mâm cúng. Sau đó, thắp 3 nén hương cắm vào bát hương trên bàn rồi đốt thêm ba nén hương cắm dưới đất, bên cạnh ghế nơi thầy cúng ngồi. 

Sau đó, thầy ngồi vào ghế cúng, tay cầm que tre gõ vào đàn Pàn dơ và lắc vòng, thân người bật lên theo từng nhịp gõ, miệng đọc bài cúng đầu tiên tâu lí do tổ chức Lễ Nhảy lửa bằng tiếng Pà Thẻn.

Thầy cúng làm lễ trước khi các chàng trai nhảy lửa

Khi được các thần đồng ý, thầy cúng sai các học trò bắt đầu châm lửa vào đống củi. Tiếp đó, thầy quay về đàn cúng, tay gõ đàn Pàn dơ và lắc người liên tục, miệng đọc các bài cúng.

Nội dung bài cúng là mở đường lên trời để tìm các vị thần ở trên trời về nhập vào các chàng thanh niên đã ngồi chờ. Người ta cho rằng lúc này, ông thầy đang xuất hồn đi chu du ở thế giới bên kia để tìm các vị thần. 

Sau tiếng nhạc nổi lên cùng với lời gọi của thầy cúng, khoảng 20 – 30 phút, từng chàng trai người bắt đầu rung lên, ánh mắt tự nhiên khác lạ, đầu lắc đi lắc lại… Họ nói rằng các thần ở trên trời đã xuống và nhập vào những người đó. 

Cứ thế, họ lao vào nhảy múa giữa đống lửa đang đỏ hồng, với bàn chân trần và dùng tay bốc than tung lên. Ánh than phủ kín một màu đỏ rực xung quanh người nhảy. Khi một người nhảy xong, từ đống than hồng đi ra thì lại có một người khác tiếp nối; cũng có khi hai, ba người cùng nhảy một lúc.

Theo nghệ nhân Sìn Văn Toàn, những chàng trai khi ấy dường như có một sức mạnh vô hình, kỳ bí khi dám nhảy trên đống than hồng trước sự gieo hò, cổ vũ của những người xem nhưng không hề cảm thấy sức nóng của than. 

“Trong lúc đó, thầy cúng vẫn không ngừng gõ đàn và đọc bài cúng, thầy cúng cũng như hòa vào nhịp nhảy của các học trò, toàn thân của thầy rung bần bật trên ghế. Khi hết sức mạnh, họ tự ra khỏi đống lửa, trở về ngồi lễ và lại lắc lư trong tiếng nhạc, chờ thần linh ban tiếp sức mạnh cho đợt nhảy mới”, nghệ nhân Sìn Văn Toàn chia sẻ.

Phần nhảy lửa diễn ra trong khoảng một tiếng cho đến khi lửa tàn hẳn. Khi lửa đã tàn, than đã nguội, thầy cúng tiếp tục gõ Pàn dơ, khấn cúng tiễn thần linh trở về trời. Cùng với đó, xin các thần, thánh không nhập vào những người nhảy lửa nữa để họ trở về trạng thái bình thường. Lúc này, các học trò của thầy mới dần tỉnh táo lại. Kỳ lạ thay, họ không cảm thấy bỏng rát mà còn thể hiện sự khoan khoái khi được tham gia nhảy lửa.

Lễ nhảy lửa kết thúc khi thầy cúng đọc bài cúng cảm ơn các vị thần đã xuống góp vui cho dân làng, cầu mong các vị thần phù hộ cho dân làng được ấm no, mạnh khỏe, hẹn lần nhảy lửa sau sẽ lại mời các thần xuống tham gia.

Lễ nhảy lửa mang bản sắc riêng của cộng đồng người Pà Thẻn, có tác động mạnh mẽ, sâu sắc đến đời sống tâm linh, việc hun đúc nên tâm hồn, tính cách người Pà Thẻn; thể hiện sức mạnh phi thường của con người dám đương đầu với khó khăn, thách thức, xua đuổi những điều không may mắn.

Bị lấm đen nhưng các nghệ nhân đều cho biết mình không bị bỏng

Với những ý nghĩa về mặt lịch sử, văn hoá, tháng 6.2023, Bộ VHTTDL đã quyết định đưa Lễ Nhảy lửa của người Pà Thẻn, tỉnh Tuyên Quang vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

ĐÌNH TOÁN