Chậm như... tu sửa cấp thiết di sản thành nhà Hồ

VHO - Dường như ai cũng biết, tu sửa cấp thiết di tích là để kịp thời ngăn chặn di tích khỏi bị sập đổ, hủy hoại. Nghĩa là đòi hỏi sự bức thiết, cấp bách cần hành động ngay, không được chậm trễ, nếu không thế thì không thể gọi là cấp thiết.

 Công trường tu sửa cấp thiết tường thành di sản văn hóa thành nhà Hồ đã bị “đắp bạt” từ lâu, chưa biết đến khi nào mới khởi động trở lại

Vậy mà dự án tu sửa cấp thiết tường thành đá di sản văn hóa thế giới thành nhà Hồ (Vĩnh Lộc, Thanh Hóa) vẫn chưa biết đến khi nào mới hoàn thành, bởi ở đó còn nhiều thứ ngổn ngang và có dấu hiệu… sợ trách nhiệm.

Hai năm chỉ bấy nhiêu thôi

Có mặt tại công trường thi công dự án tu sửa cấp thiết tường thành đá đoạn cổng thành Bắc phía Đông Bắc vào cuối tuần qua là một khung cảnh hiu quạnh và trơ như đá. Nơi đoạn tường thành đang tu sửa này có chiều dài 15m đang bị những tấm bạt xanh phủ kín. Phía dưới chân móng thành phả ra màu đỏ vàng của đất đá rơi xuống từ trong thân thành. Khung cần cẩu để hạ giải những khối đá tường thành nặng hàng tấn cũng đang “đóng băng”. Những khối đá cổ xưa nằm cách công trường vài mét không có gì che đậy, bảo vệ. Bao quanh không một bóng người trông coi, ngoại trừ chúng tôi với hai cán bộ, nhân viên của Trung tâm Bảo tồn Di sản thành nhà Hồ đến khảo sát hiện trường.

“Dự án tu sửa cấp thiết này đã phải tạm dừng, hiện đang chờ cấp có thẩm quyền xem xét, cho ý kiến. Vừa rồi tỉnh đã phê duyệt kế hoạch khai quật khảo cổ khu vực chân móng sau hạ giải tường thành đá, hy vọng dự án sẽ được tiếp tục khởi động”, ông Nguyễn Văn Long, Phó giám đốc Trung tâm Bảo tồn Di sản thành nhà Hồ cho hay. Vậy dự án tu sửa cấp thiết bị tạm dừng thi công từ khi nào, chúng tôi không nhận được câu trả lời chính xác, thảng hoặc đâu đó chừng một năm trở lại. Nguyên nhân dẫn đến đình chỉ là gì, thông tin cũng rất ngập ngừng, chỉ biết là đợi khai quật khảo cổ rồi mới có quyết định cụ thể.

Đoạn tường thành đá đang được tu sửa cấp thiết có độ dài 15m ở khu vực cổng thành Bắc chính là đoạn tường thành bị đổ sập, sụt vào năm 2017 sau một trận mưa bão kéo dài. Những bức ảnh tư liệu năm đó cho thấy hiện trạng sụp, đổ của đoạn tường thành này rất nặng nề, báo động cho những đoạn thành khác đang có nguy cơ sụp đổ bất cứ khi nào. Ngay tại thời điểm đó, cơ quan chức năng, chính quyền địa phương và giới chuyên gia đã trực tiếp khảo sát, đưa ra những kiến nghị theo hướng cần khẩn trương có biện pháp tu sửa gấp gáp, đồng thời có ngay kế hoạch gia cố, giằng giữ những đoạn tường thành khác. Mãi đến gần cuối năm 2020, UBND tỉnh Thanh Hóa mới phê duyệt dự án tu sửa cấp thiết tường thành đá này, và trải qua nhiều công đoạn, quy trình khác nữa, cuối năm 2021, chủ đầu tư bàn giao mặt bằng cho đơn vị thi công. Vậy mà đến nay đã hơn hai năm trôi qua, dự án với tên gọi tu sửa cấp thiết ấy vẫn đang bị “đắp bạt”, khối lượng thi công được kiểm đếm tại hiện trường cũng chỉ là lắp dựng khung cần cẩu; cẩu ra được khoảng 170 khối đá; làm lộ rõ chân móng tường thành; diễn ra mấy cuộc họp và có báo cáo gửi lên cấp có thẩm quyền. Còn lại không hề có dấu hiệu nào cho thấy dự án vẫn đang trong quá trình thi công.

Đành rằng, với một dự án dù chỉ tu sửa cấp thiết cũng phải đòi hỏi đúng quy trình, công phu, đồng thời phải tỉ mỉ, thận trọng trong quá trình giám sát và thi công, nhưng không vì thế công việc triển khai, thực hiện lại quá chậm. Việc này không những gây lãng phí tiền của Nhà nước mà nghiêm trọng hơn sẽ đe dọa đến tính kết cấu của cả dãy tường thành. Nếu xảy ra những sự cố đáng tiếc, nhất là đang trong mùa mưa bão, ai sẽ đứng ra gánh vác trách nhiệm này.

 Những khối đá cổ sau khi hạ giải không được che chắn, bảo vệ

Một năm mới ra được kế hoạch khai quật

Nói ra như vậy để thấy rằng, trong cung cách xử lý vấn đề, đặc biệt là những vấn đề phát sinh trong quá trình tu bổ, tu sửa, tôn tạo di tích của các cơ quan chức năng có liên quan, cấp có thẩm quyền chưa thực sự thấy rõ sự cấp thiết và hình như đang có dấu hiệu… sợ trách nhiệm.

Qua những tài liệu chúng tôi có được đã phản ánh, ngay sau khi hạ giải đến phần đế móng của đoạn tường thành đá dài 15m thuộc dự án nói trên, đơn vị thi công đã phát hiện những tư liệu mới, đó là có đến hai loại cấu trúc xây ghép đế móng, chủ đầu tư đã chủ động mời các chuyên gia, cơ quan chức năng, đơn vị có liên quan để xin ý kiến. Cuộc họp này diễn ra vào tháng 9.2022. Nghĩa là cách đây đã hơn một năm. Cuộc họp đưa ra một số kết luận, theo đó trong quá trình thi công và hạ giải 15m đã phát hiện một trong những nguyên nhân gây sụp đổ tường thành là có các tổ mối. Các tổ mối đã phát triển sâu rộng trong lòng đất, theo thời gian có thể mối đã phá hoại nghiêm trọng cấu trúc tường đá, gây sụp đổ khi mưa bão kéo dài.

Kết luận cuộc họp cũng đi đến thống nhất báo cáo với Sở VHTTDL, UBND tỉnh và các cấp ngành có liên quan xin tạm dừng thi công. Tổ chức hội nghị để xin ý kiến có tiếp tục khai quật khảo cổ hay không. Ngoài ra, cuộc họp cũng nhận định rằng, quá trình đề xuất kiến nghị sẽ có nguy cơ không đảm bảo tiến độ đã được phê duyệt, vì thế đề nghị UBND tỉnh cho phép thời gian thực hiện dự án được chậm lại đến cuối năm 2023. Đến cuối tháng 6.2023, đơn vị có liên quan tiếp tục có văn bản báo cáo tiến độ thực hiện dự án tu sửa cấp thiết tường thành đá di sản văn hóa thành nhà Hồ, trong đó liệt kê biết bao văn bản, cuộc họp, ý kiến của những chuyên gia, cơ quan, tổ chức, đơn vị… rồi kiến nghị: Trên cơ sở chỉ đạo của UBND tỉnh tại văn bản số 8551/ UBND-VX ngày 19.6.2023; hướng dẫn của các Sở: Tài chính tại văn bản số 3261/STC-NSHX ngày 9.6.2023; Sở KH&ĐT tại văn bản số 3581/ SKHĐT-ĐTTĐGS ngày 15.6.2023, Trung tâm Bảo tồn Di sản thành nhà Hồ đề nghị Giám đốc Sở VHTTDL có văn bản đề nghị UBND tỉnh Thanh Hóa thống nhất chủ trương cho khai quật khảo cổ học khu vực chân móng đoạn tường thành đá sau khi đã hạ giải …

Đầu tháng 10 vừa qua, UBND tỉnh Thanh Hóa mới có quyết định phê duyệt kế hoạch khai quật khảo cổ khu vực chân móng sau hạ giải tường thành đá di sản văn hóa thành nhà Hồ, với quy mô khoảng 60m², gồm 6 hố tại vị trí đoạn tường thành 15m phía Đông Bắc; thời gian và tiến độ thực hiện dự kiến trong quý IV.2023. Ngoài ra trong quyết định này cũng yêu cầu Sở Tài chính có trách nhiệm thẩm định dự toán, tham mưu trình cấp có thẩm quyền phê duyệt… Sau quyết định này của UBND tỉnh sẽ là những thủ tục tiếp theo liên quan đến nhiều cơ quan, đơn vị và vì thế thời gian chờ đợi tiếp theo sẽ khó lòng đo đếm được, đến khi đặt nhát cuốc khảo cổ cũng là mỏi mòn chờ đợi.

Từ tháng 9.2022, các chuyên gia, nhà nghiên cứu và cơ quan chức năng đã có văn bản báo cáo kiến nghị cần thiết phải tiến hành khai quật khảo cổ khu vực chân móng tường thành thuộc dự án tu sửa cấp thiết một tường thành đá di sản thành nhà Hồ, và hơn một năm sau, kế hoạch khai quật mới được phê duyệt. Điều này cũng đồng nghĩa, dự án tu sửa cấp thiết này cũng đã bị tạm dừng ngần ấy thời gian. Thận trọng là điều vô cùng cần thiết đối với dự án tu sửa cấp thiết này, nhưng để ra một quyết định có hay không khai quật khảo cổ làm cơ sở cho việc thi công tiếp theo mà phải kéo dài hơn một năm trời là điều thật khó lý giải. Trong khi đó, mùa mưa bão đã ập đến, không ít địa phương của nhiều tỉnh, thành miền Trung đã bị ngập sâu trong nước, có ai dự báo được rằng sắp tới Thanh Hóa sẽ không bị ảnh hưởng. Trong trường hợp thời tiết diễn biến xấu, xuất hiện nhiều trận mưa kéo dài, công trường thi công dự án tu bổ cấp thiết tường thành đá 15m ấy sẽ không thể chống chịu được, khi đó sẽ xảy ra những trận sạt lở.

Điều này sẽ không khó dự đoán khi công trường thi công dự án này đang áp dụng biện pháp bảo vệ hiện trường rất sơ sài. Tu sửa cấp thiết mà như vậy thì nên đổi thành tu sửa chậm, chờ… 

LÂM SƠN- NGUYỄN LINH