Gỗ được dùng để đóng thân trống chủ yếu là gỗ mít, được uống cong rồi đem phơi nắng

Vào mỗi dịp Tết Trung thu, cơ sở làm trống của ông Nguyễn Quang Thắng (56 tuổi) nằm trên đường Nguyễn Văn Linh, TP Quảng Ngãi trở nên tất bật. Tiếng máy mài, gõ, đục, vỗ trống làm thủ công vang liên hồi, lấn át cả tiếng xe ngoài đường. Gia đình ông Thắng đang tất bật mỗi người một công đoạn sản xuất hơn 1.000 chiếc trống cung cấp cho thị trường trong dịp Tết Trung thu này.
Gõ vào từng mặt trống phẳng vừa hoàn thiện để kiểm tra lại lần cuối, ông Thắng cho biết, quê gốc ông ở làng Đọi Tam, xã Đọi Sơn, thị xã Duy Tiên, tỉnh Hà Nam. Nghề mà cả nhà đang làm được mang từ quê vào.
Nhắc về làng nghề truyền thống ở quê, ngưng việc trong chốc lát, ngồi bệt xuống xưởng, tựa lưng vào chiếc trống lớn, ông kể một cách say sưa, đầy tự hào về làng nghề nổi tiếng cả nước với lịch sử hàng nghìn năm, gắn liền với bề dày văn hóa Việt.
Vị tổ nghề của làng trống Đọi Tam là ông Nguyễn Đức Năng và Nguyễn Đức Bản. Theo truyền thuyết, vào năm 986 được tin vua Lê Đại Hành sửa soạn về làng cày ruộng tịch điền khuyến nông, anh em cụ Năng và cụ Bản tự tay làm một cái trống to để đón Vua. Tiếng trống vang như sấm rền nên về sau hai ông được dân làng tôn là Trạng Sấm.
“Nghề làm trống Đọi Tam nổi tiếng từ đó, được con cháu trong làng giữ gìn cho đến tận ngày nay. Từ nhỏ, bọn trẻ đã hiểu cách làm trống, chừng 15- 20 tuổi đã có thể tự làm. Các thế hệ cứ cha truyền con nối mà kế thừa nghề. Sau này, ở quê đông người làm quá, họ mang nghề này đi khắp nơi trong cả nước. Đến độ, cứ ở đâu làm trống là biết ngay con cháu làng Đọi Tam”, ông Thắng kể.

Trống múa lân với đủ kích cỡ và giá tiền cũng vì thế mà khác nhau

Ông Thắng cho biết, băm 1987, khi ấy ông chỉ ngoài 20 tuổi đã một mình từ làng Đọi Tam vào đây, đi dọc các tỉnh miền Trung để làm trống dạo. Đình, chùa, hay bất cứ nơi nào cần làm trống, sửa trống thì ông làm. Sau đó ông về quê cưới vợ quê, nhưng vẫn một mình vào trong đây làm ăn. Lang thang khắp nơi, ông Thắng cuối cùng chọn Quảng Ngãi làm nơi dừng chân để ổn định, phát triển nghề. Cơ sở làm trống được hình thành và dần dần phát triển ổn định.
Nhiều năm làm nghề ở Quảng Ngãi, ông Thắng không nhớ nổi mình đã làm ra bao nhiêu chiếc trống. Chỉ biết rằng, chiếc trống có kích cỡ lớn nhất chính tay ông tạo ra đang được dùng ở một cơ sở tôn giáo ở xã Hành Đức (huyện Nghĩa Hành) với đường kính 1,5m, chiều cao 1,7m .
“Đi đến nhiều nơi, gặp nhiều người, nhưng cuối cùng chọn Quảng Ngãi. Gia đoạn đầu, cũng có đôi chút khó khăn vì khác biệt vùng miền, nhưng chỉ thời gian ngắn, tôi thấy rằng con người ở đây thuần hậu, chất phác, đất lành thì chim đậu, tôi quyết phát triển nghề truyền thống của quê hương ở đây”, ông Thắng cười hiền.

Vợ ông Thắng (bà Thông) cùng chồng gìn giữ nghề làm trống Đọi Tam

Các tháng trong năm, ông Thắng dành thơi thời gian để mua, sơ chế nguyên liệu để sẵn sàng cho “chính vụ” bắt đầu từ tháng 6 đến tháng 8 âm lịch. Trong gia đình, mỗi người một công đoạn, hối hả sản xuất hơn hàng nghìn chiếc trống cung cấp cho thị trường trong dịp Tết Trung thu. “Sinh ra và lớn lên nơi làm trống lâu đời nên ai cũng biết làm nghề trống. Đàn ông làm mấy công đoạn nặng, phụ nữ thì làm việc nhẹ hơn như tạo hình mặt trống, tạo lỗ luồn dây,..”, bà Phạm Thị Thông (vợ ông Thắng) nói.
Kính nghiệp và tuân thủ lệ làng, nên dù có 3 con nhưng ông Thắng chỉ truyền dạy nghề cho đứa con trai duy nhất là Nguyễn Ngọc Oai. Tại quê hương thứ hai này, nối nghiệp cha, hiện tại, anh Oai cũng đã mở được cơ sở sản xuất trống ở huyện Tư Nghĩa.
Nghề làm trống nghe sơ qua tưởng dễ, tuy nhiên càng tìm hiểu vào sâu thì đó là cả một qui trình phức tạp, kỳ công, đòi hỏi những người thợ phải có những bí quyết riêng được truyền từ đời này qua đời khác của một làng nghề.

Một chiếc trống được hoàn thành phải được thực hiện kỹ lưỡng qua 3 khâu: làm da, làm tang và bưng trống

Quy trình kỹ thuật làm trống phải được thực hiện kỹ lưỡng qua 3 khâu: làm da, làm tang và bưng trống. Khâu bưng trống là khó nhất. Nó không đơn giản chỉ là căng da trâu trên mặt trống rồi dùng đinh ghim cố định vào thân trống mà người thợ còn phải khéo léo để căng mặt trống thật phẳng, cho âm thanh vang xa... Thỉnh thoảng, tôi lại thấy ông Thắng leo lên mặt trống, loại có đường kính trên 50cm dậm chân liên tục, đảm bảo mặt trống bền chắc trước khi xuất hàng.
“Trong quá trình mình làm, còn phải để ý gọt mài da cho phù hợp. Ví như vị trí trung tâm gõ đánh nhiều nên cần chịu lực lớn, phải làm mặt da dày hơn. Ngoài đó một khoảng là mặt da cần gọt mỏng hơn và ngoài cùng là dày hơn…”, ông Thắng cho hay.
Quảng Ngãi có rất ít các cơ sở làm trống, nhưng điều đặc biệt ở hầu hết các cơ sở đều có chủ là những thế hệ kế thừa đến từ làng nghề làm trống Đọi Tam (tỉnh Hà Nam), nức tiếng cả nước. “Đất lành chim đậu”, họ đã mang cái nghề của tổ tiên tha hương lập nghiệp. Để rồi, mỗi dịp Tết đoàn viên, âm vang tiếng trống Đọi Tam cứ vang vọng trên đất Quảng, vùng đất lành cho làng nghề phát triển.

NHƯ ĐỒNG