VHO- Nhiều nhà nghiên cứu nhận định, ngôn ngữ học đang mở rộng ranh giới, bao quát mọi phạm vi đời sống xã hội, từ những vấn đề cổ xưa đến những vấn đề hiện nay của khoa học trí tuệ nhân tạo, đến khoa học hình sự và bệnh học ngôn ngữ...

 Ngành ngôn ngữ vẫn đang đối diện với nhiều thách thức Ảnh minh họa

Trong bối cảnh đó, ngôn ngữ học thế giới, ngôn ngữ học khu vực và ngôn ngữ học Việt Nam cũng được “vẽ lại bản đồ” theo xu hướng như vậy.

Ngôn ngữ thời đại 4.0

Hội thảo khoa học quốc tế “Ngôn ngữ học Việt Nam trong bối cảnh ngôn ngữ học thế giới và khu vực” vừa được Viện Ngôn ngữ học tổ chức có gần 190 báo cáo toàn văn của các nhà nghiên cứu gửi đến, trong đó có cả những tác giả nước ngoài. Tại đây, các học giả, nhà nghiên cứu đã tập trung giới thiệu và thảo luận những thành tựu của ngôn ngữ học Việt Nam trong bối cảnh có những thay đổi nhanh chóng của ngôn ngữ học thế giới và khu vực.

Phiên toàn thể phản ánh những vấn đề đa dạng mà ngôn ngữ học phải giải quyết, cả về lý thuyết lẫn thực tiễn. GS.TS Nguyễn Văn Hiệp, Viện trưởng Viện Ngôn ngữ học báo cáo về việc xác lập cơ sở lý thuyết cho việc biên soạn một cuốn Cú pháp tiếng Việt mới, hướng đến biên soạn một cuốn Ngữ pháp tiếng Việt có tầm tham chiếu quốc gia. GS Mark Alves (Đại học Montgomery, Mỹ) báo cáo về từ vựng Proto Nam Á và Proto Vietic trong tiếng Việt, như là chứng cứ quan trọng để khảo sát lịch sử tiếng Việt. Báo cáo của TS Phạm Hiển ở giao diện ngôn ngữ học và khoa học máy tính của thời đại công nghệ 4.0, về việc xây dựng từ vựng tiếng Việt cốt lõi cho học viên nước ngoài. Theo GS.TS Nguyễn Văn Hiệp, hội thảo là diễn đàn khoa học để các nhà ngôn ngữ học Việt Nam cùng với các nhà ngôn ngữ học thế giới tập hợp và thảo luận những khuynh hướng ngôn ngữ học hiện đại, trình bày và đánh giá kết quả nghiên cứu ngôn ngữ ở Việt Nam trong thời gian qua, đồng thời xác định những nhiệm vụ nghiên cứu quan trọng cho chặng đường sắp tới. Ông khẳng định, các nghiên cứu tại hội thảo đóng góp quan trọng trong kho tàng lý luận của ngôn ngữ học thế giới cũng như khu vực.

Nhiều ý kiến thống nhất cho rằng, hiện ngôn ngữ học được xem là một lĩnh vực phát triển nhanh trên phạm vi toàn thế giới cũng như ở từng quốc gia. Với những phát triển nhanh chóng, ngôn ngữ học ngày nay đã khẳng định mình là một khoa học khả dụng. Quan niệm cho rằng ngôn ngữ học là một khoa học trừu tượng, câu chữ cao siêu, chỉ xét ngôn ngữ trong tính hệ thống và các quan hệ nội tại của nó đã không còn đúng nữa. Bên cạnh đó, ngôn ngữ học cũng đang mở rộng ranh giới, bao quát mọi phạm vi đời sống xã hội, từ những vấn đề cổ xưa như các biện pháp tu từ đến những vấn đề của khoa học trí tuệ nhân tạo, đến khoa học hình sự và bệnh học ngôn ngữ... Nhiều nhà nghiên cứu nhìn nhận ngôn ngữ học thế giới, ngôn ngữ học khu vực và ngôn ngữ học Việt Nam cũng được “vẽ lại bản đồ” theo xu hướng như vậy, đặc biệt có sự ra đời và phát triển nhanh chóng của những hướng nghiên cứu liên ngành, mà ngôn ngữ học máy tính, ngôn ngữ học văn hóa hay ngôn ngữ học nhân học, ngôn ngữ học tri nhận… là những ví dụ tiêu biểu.

Giữ gìn sự trong sáng và phát triển tiếng Việt

Trong bối cảnh nêu trên, với nền tảng vững chắc được xây dựng qua hơn nửa thế kỷ nghiên cứu, các nhà ngôn ngữ học Việt Nam đã nhanh chóng hòa nhập với các trào lưu, các lý thuyết hiện đại của thế giới và đã có những thành tựu rất đáng được ghi nhận, cả về lý thuyết lẫn thực tiễn. Các đại biểu cũng đã thảo luận làm rõ những khái niệm cùng hướng phát triển của ngôn ngữ học Việt Nam nói riêng và của thế giới nói chung trong thời gian tới.

Đơn cử như vấn đề tiếp tục vận dụng các lý thuyết mới của ngôn ngữ học hiện đại để tiếp tục phát hiện những đặc điểm của tiếng Việt, GS.TS Nguyễn Văn Hiệp cho rằng: “Khoa học sẽ không bao giờ có sự thống nhất dễ dàng, một số vấn đề vẫn cần làm sáng tỏ, đó là vận dụng các lý thuyết mới của ngôn ngữ học hiện đại để tiếp tục phát hiện những đặc điểm của tiếng Việt, của các ngôn ngữ dân tộc thiểu số, qua đó góp phần làm phong phú kho tàng lý luận của ngôn ngữ học thế giới”. Viện trưởng Viện Ngôn ngữ học cũng nhấn mạnh, cần đánh giá lại vấn đề giữ gìn sự trong sáng và phát triển tiếng Việt gắn với chuẩn hóa tiếng Việt trong tình hình, bối cảnh xã hội mới, do sự phát triển của công nghệ thông tin và các phương tiện nghe nhìn hiện đại, hướng đến xây dựng và ban hành Luật Ngôn ngữ ở Việt Nam.

Các vấn đề của ngôn ngữ học ứng dụng, nằm trong xu hướng đưa kiến thức ngôn ngữ học phục vụ xã hội, với những tiến bộ về xử lý ngôn ngữ hiện nay trong thời đại công nghệ 4.0 như dịch tự động, trí tuệ nhân tạo, ngôn ngữ học lâm sàng, ngôn ngữ học hình pháp, vấn đề dạy tiếng Việt cho người nước ngoài, vấn đề dạy tiếng dân tộc thiểu số cho người dân tộc thiểu số để góp phần bảo tồn ngôn ngữ, văn hóa các dân tộc thiểu số và phát triển bền vững đất nước… Câu hỏi đặt ra là ngôn ngữ học Việt Nam sẽ có những điều chỉnh, bổ sung gì để được đánh giá là một nền ngôn ngữ học khả dụng? “Trong thời gian tới cần xác lập cơ sở lý thuyết cho việc biên soạn một cuốn cú pháp tiếng Việt mới, hướng đến biên soạn một cuốn Ngữ pháp tiếng Việt có tầm tham chiếu quốc gia, tiếp nối cuốn Ngữ pháp tiếng Việt được xuất bản năm 1983”, GS.TS Nguyễn Văn Hiệp nói.

Mặc dù đang mở rộng ranh giới và bao quát mọi phạm vi đời sống xã hội nhưng rõ ràng những vấn đề về ngôn ngữ trong thời đại công nghệ 4.0 vẫn đang đặt ngành ngôn ngữ tiếp tục đối diện với nhiều thách thức. 

 NGỌC MINH