VH- Mặc dù có hơn 10 cơn bão lớn quét vào Việt Nam trong năm 2017 nhưng thời tiết vùng Tây Nguyên và Tây Nam Bộ tương đối thuận lợi nên nông nghiệp đã bội thu, xuất khẩu tăng rõ rệt nhất là mặt hàng trái cây nhiệt đới và thủy sản, hai mặt hàng đang được nông dân sản xuất một cách tự phát, manh mún bởi cá thể nhỏ lẻ.

 GS Võ Tòng Xuân (giữa) trong một lần kiểm tra giống lúa. Ảnh L.Sơn

Bù lại phần nào cho những thiệt hại to lớn do thiên tai hạn mặn năm trước đã tàn phá hơn 200 ngàn hecta lúa được nhà nước đầu tư kinh phí rất lớn để ngăn mặn và dẫn nước ngọt về vùng ven biển Đồng bằng sông Cửu Long. Trong thắng lợi của nông nghiệp Việt Nam năm 2017 chúng ta hoan nghênh Chính phủ đã gỡ xuống cái kim cô “an ninh lương thực” trên mọi người dân để thay vào đó một tư duy mới rất phù hợp trong thời biến đổi khí hậu: không coi nước mặn là một trở ngại nữa mà nên biến nó thành cơ hội, bớt diện tích lúa để dành đất và tiết kiệm nước ngọt trồng những cây ăn trái có giá trị cao hơn. Và nhà nước khuyến khích các địa phương đầu tư cho nông dân có thể lợi dụng cơ hội đó để chung tay nâng cao GDP của đất nước, nhờ có Nghị quyết 120/NQ.CP ban hành vào đầu năm 2018. Rõ ràng năm 2018 đã mở ra một chân trời hy vọng cho kinh tế nước ta phát triển.

Bây giờ có Nghị quyết rồi, chúng ta phải làm sao đây? Nông dân đang ngon trớn trồng lúa, các địa phương đang ngon trớn dốc hết kinh phí tổ chức cho nông dân trồng lúa, và chỉ tiêu pháp lệnh tăng trưởng GDP hằng năm Trung ương giao cho địa phương phải đạt tùy thuộc vào sản lượng lúa. Mặc dù giá lúa thấp, nhưng trong khi chưa có cây gì, con gì có giá trị cao hơn, thì việc tăng diện tích lúa vẫn là hướng đi dễ thực hiện vì cơ sở hạ tầng đã có sẵn, chỉ cần mở rộng ra thêm.

Như vậy muốn thực hiện NQ120 các địa phương sẽ giảm diện tích lúa để trồng cây gì có giá trị cao hơn nhưng tiêu tốn nước ngọt ít hơn, hoặc nuôi thủy sản có giá trị cao. Các địa phương đang rất lúng túng, vì “trồng cây gì” hoặc “nuôi con gì” đều phải bảo đảm có người tiêu thụ chắc chắn, nếu không thì vẫn cứ phải trồng lúa mới giữ vững được chỉ tiêu pháp lệnh GDP. Phá vòng lẩn quẩn của cây lúa nhất thiết các địa phương cần quy hoạch lại các địa bàn nông nghiệp để bố trí những vùng lúa nào cần được thay thế, rồi chờ có các doanh nghiệp về đầu tư sản xuất cây trồng, vật nuôi mà họ có đầu ra chắc chắn rồi mới tổ chức sản xuất lại tại vùng có quy hoạch mới. Bây giờ chúng ta mới thấy vai trò rất quan trọng của các doanh nghiệp chế biến và tiêu thụ nông sản, không thể thiếu trong chuỗi giá trị phát triển nông nghiệp theo NQ120.

Viễn cảnh của một tương lai xán lạn của nền nông nghiệp mới của Việt Nam đang bày ra trước mắt chúng ta với những doanh nhân năng động gặp gỡ những nhà lãnh đạo năng động của các tỉnh cùng nhau quyết tâm thực hiện NQ120 với sự trợ lực của các bộ, ngành của Chính phủ. Trung ương và địa phương một mặt cần tiếp cận thông tin thị trường thế giới qua các phái bộ ngoại giao của nước ta gửi về để phổ biến rộng rãi trong nước, mặt khác đồng thời tìm ra những doanh nhân có tâm và có tài nắm bắt thông tin thị trường để đầu tư chế biến sản xuất những sản phẩm từ nông sản nguyên liệu địa phương có thể đáp ứng với nhu cầu khách hàng quốc tế hay trong nước.

Tất cả những cố gắng của Trung ương và địa phương, cùng các nhà doanh nghiệp đều như công dã tràng nếu không có những nông dân đổi mới. Phần lớn nông dân Việt Nam là những người làm ăn nhỏ lẻ trên diện tích đất đai manh mún của mình, nhất là nông dân trồng lúa. Phần lớn bà con nông dân còn nghèo, hoặc rất nghèo. Suy cho cùng cái nghèo của nông dân ta một phần vì chỉ biết trồng lúa giá quá rẻ mà chi phí quá cao, một phần vì chính họ luôn luôn chỉ suy nghĩ nhỏ lẻ, thiển cận.

Họ không thấy xa hiểu rộng, chỉ khư khư giữ lấy miếng đất nhỏ bé của mình, từ cái bờ ruộng nhỏ hẹp cũng không muốn phá đi. Dĩ nhiên ngày nay chúng ta cũng có một số nông dân giàu, nhưng đây là những nông dân thấy xa hiểu rộng, dám nuôi, trồng những gì khác hơn cây lúa, trên diện tích lớn. Làm sao cho người nông dân nhỏ lẻ chịu thấy xa hiểu rộng để tự họ cũng sẽ làm giàu được? Đây là một thách thức lớn nhất đối với xã hội nông thôn nước ta hiện nay. Trước đây chúng ta “đổ thừa” cho nhà nước ép dân trồng lúa, lúa và lúa; nhưng bây giờ nhà nước đã đổi mới tư duy cho chính quyền địa phương đầu tư đa dạng hơn cây lúa, thì đến lượt nông dân nhỏ lẻ cũng phải tham gia với nhà nước trong chiến lược mới đã được chỉ ra trong NQ120.

Người nông dân đổi mới mà đất nước ta cần trong thời đại này là những người nông dân tuy diện tích đất manh mún nhưng biết tự giác thỏa thuận đứng chung nhau trong những hợp tác xã nông nghiệp kiểu mới (HTXNNKM) để tạo thành một cánh đồng lớn sẵn sàng liên kết với các nhà đầu tư lớn xây dựng vùng công nghiệp sản xuất rau quả chế biến, hoặc vùng công nghiệp thủy sản chế biến cung cấp cho thị trường trong nước và thị trường quốc tế. Với sự tổ chức hợp lý của nhà đầu tư và nhà nước những người nông dân đổi mới này sẽ không bị mất đất, mà đất của mọi người trong HTXNNKM sẽ được phá bỏ bờ ruộng manh mún, cày xới và thay bằng thành cánh đồng lớn được phân lô ngay ngắn theo hệ thống kênh mương đúng theo kỹ thuật khoa học, có hệ thống giao thông thuận tiện cho việc chăm sóc và vận chuyển cây trồng hoặc thủy sản của bà con đến khu chế biến và bảo quản trước khi xuất kho giao cho khách hàng. Như vậy mỗi nông dân xã viên của HTXNNKM đều được chia lại diện tích (trừ tỉ lệ bỏ ra để làm kênh mương và đường giao thông) để canh tác, chăm sóc cây trồng, vật nuôi của mình dưới sự hướng dẫn của cán bộ kỹ thuật của doanh nghiệp. Người nông dân đổi mới cộng tác trong môi trường mới này sẽ không còn lo lắng gì nữa trong quá trình nuôi trồng của mình, và cũng không lo bị thương lái ép giá. Mọi thứ đều có nhà doanh nghiệp đầu tư lo. Người nông dân đổi mới sẽ thật sự đổi đời, lợi tức thu nhập ổn định cao hơn. Doanh nghiệp cũng có thu nhập ổn định cao hơn, nên sẽ làm nghĩa vụ đóng góp vào GDP của địa phương tốt hơn.

Chúng ta hy vọng những khu công nghiệp rau quả hoặc thủy sản như trên sẽ bắt đầu hình thành ngay từ năm 2018 dưới sự chỉ đạo quyết liệt của nhà nước, trung ương và địa phương. Đồng ruộng đổi mới của nước ta sẽ nhanh chóng được dồn điền đổi thửa để liên kết với các doanh nghiệp đầu tư cho mọc lên những nhà máy hiện đại chế biến nông sản và các phụ phẩm nông sản bên cạnh vùng nguyên liệu rộng lớn với cấu trúc hạ tầng hiện đại do những nông dân đổi mới canh tác theo kỹ thuật nuôi trồng an toàn hiện đại. 

GS. Võ Tòng Xuân