VHO - Trung tâm Phát triển nghệ thuật Âm nhạc Việt Nam vừa thông báo, nhạc sĩ Thao Giang, cây đại thụ của nền âm nhạc truyền thống Việt Nam đã qua đời vào ngày 24.10, hưởng thọ 75 tuổi.

Nhạc sĩ Thao Giang - tên tuổi lớn của nghệ thuật đàn nhị (Ảnh: HNM)

Nhạc sĩ Thao Giang tên thật là Nguyễn Văn Vĩnh, sinh ngày 22.7.1948 tại Hà Tây, nay là ngoại thành Hà Nội. Bén duyên với cây đàn nhị từ khi còn nhỏ, nhạc sĩ Thao Giang theo học tại trường Âm nhạc Việt Nam (nay là Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam) từ rất sớm. Ông may mắn được học đàn nhị dưới sự hướng dẫn của cụ Vũ Tuấn Đức, một nhạc công lừng danh của âm nhạc Cung đình Huế.

Năm 1967, ông tốt nghiệp hệ trung cấp đàn nhị và được giữ lại trường làm giảng viên. Cùng với NGND Xuân Khải, nhạc sĩ Thao Giang là người đặt nền móng cho Khoa Nhạc cụ truyền thống của Học viện Âm nhạc Quốc gia. Đồng thời ông cũng là một nghệ sĩ biểu diễn tài năng, xuất hiện tại nhiều liên hoan nghệ thuật với cây đàn nhị.

Nhạc sĩ Thao Giang là một tên tuổi lớn của nghệ thuật đàn nhị chuyên nghiệp Việt Nam thế kỷ 20, một tên tuổi gắn liền với âm nhạc truyền thống dân tộc. Ông là thầy của nhiều nghệ sĩ đàn nhị nổi tiếng như: Thế Dân, Sĩ Toán, Văn Hà...

Trong lĩnh vực sáng tác, ông là tác giả của tác phẩm độc tấu đàn nhị kinh điển Kể chuyện ngày mùa. Đồng thời, ông còn là tác giả của nhiều tác phẩm viết cho cây đàn nhị như: Tình quê hương, Làng ven sông, Đan lưới... Ngoài ra, ông cũng sáng tác tác phẩm cho một số nhạc cụ dân tộc quen thuộc như: Hương rừng (đàn Tam thập lục), Ao cá Bác Hồ (Đàn tranh), Du thuyền trên sông Hương (đàn Bầu), Đường xa vui những tiếng đàn (đàn Tỳ bà)…

Trong số học trò của nhạc sĩ Thao Giang ở bộ môn Hát xẩm còn có Khương Cường, Thu Phương, Vũ Đức Huy, Mai Thiện…

Nhạc sĩ Thao Giang cũng chính là người cùng với NSND Thanh Ngoan, Mai Tuyết Hoa và Nguyễn Quang Long có những nỗ lực không ngừng nghỉ, quyết tâm thực hiện cho bằng được các kế hoạch cho Xẩm như: Vận động để thực hiện CD Xẩm Hà Nội, vận động thành lập Trung tâm Phát triển Nghệ thuật Âm nhạc VN (thuộc Hội Nhạc sĩ Việt Nam)...

Ông chính là "cha đẻ" của chương trình Hà thành 36 phố phường diễn ra vào các tối thứ bảy, chủ nhật hằng tuần trong khu vực phố cổ Hà Nội, gây được tiếng vang lớn.

Nếu nghệ nhân Hà Thị Cầu tôn vinh xẩm làng quê thì nhạc sĩ Thao Giang lại hồi sinh xẩm Hà thành. Đáng chú ý nhất, ông sưu tầm và đã giới thiệu với công chúng Xẩm tàu điện - một di sản quý của thủ đô đã rơi vào quên lãng.

Trên trang cá nhân, nhà nghiên cứu âm nhạc Nguyễn Quang Long viết: "Đối với Nguyễn Quang Long, hai người thầy quan trọng trong sự nghiệp âm nhạc gắn liền với mảng nghiên cứu, lý luận là PGS.TS Nguyễn Trọng Ánh (giảng viên hướng dẫn chính thức khi còn theo học tại Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam) và nhạc sĩ Thao Giang - người khuyến khích Quang Long theo hát xẩm và khuyến khích phát huy hát xẩm bằng thế mạnh của riêng mình”.

Đồng thời, nhà nghiên cứu âm nhạc Nguyễn Quang Long cũng cho biết, trong nghiên cứu gắn liền với thực tiễn, hình hài, cấu tạo thân đàn, cần đàn… của cây đàn nhị VN hôm nay có sự góp sức không nhỏ của nhạc sĩ Thao Giang. Là một nghệ sĩ chơi đàn, hiểu đàn, hiểu âm nhạc dân tộc cổ truyền và tâm hồn người Việt, ông đã phát hiện những điểm chưa phù hợp của cây đàn nhị theo lối thiết kế của Trung Quốc. Vì thế, ông đã trăn trở, nghiên cứu và từ đó có những cải tiến cây đàn nhị phù hợp với âm nhạc Việt Nam.

"Nhạc sĩ Thao Giang chính là người khởi xướng hồi sinh nghệ thuật hát xẩm, có công tạo nên hát xẩm trong diện mạo đa dạng như ngày hôm nay. Đau đáu về một nghệ thuật ca hát dân gian đặc sắc của dân tộc sẽ sớm bị tắt khi chỉ còn hiện hữu một nghệ nhân Hà Thị Cầu, ngay từ đầu những năm 2000, nhạc sĩ Thao Giang đã tập hợp nhiều nghệ sĩ uy tín trong lĩnh vực âm nhạc, nghệ thuật dân tộc như GS.TS.NGND Phạm Minh Khang, NSND Xuân Hoạch, NSƯT Văn Ty, nhạc sĩ Hạnh Nhân, NSND Thanh Ngoan, NSND Đoàn Thanh Bình, NSND Thúy Ngần, nghệ sĩ Tự Cường…Các nghệ sĩ trẻ khi đó có Mai Tuyết Hoa, Nguyễn Quang Long và Khương Cường. Tất cả đã đồng lòng chung sức hồi sinh nhiều điệu/bài bản hát xẩm đã thất truyền của Hà Nội, Hải Phòng, của các tỉnh Đồng bằng Bắc bộ. Giờ đây những bài này đã trở nên quen thuộc với công chúng", nhà nghiên cứu Nguyễn Quang Long viết.

Năm 2022, nhạc sĩ Thao Giang được tặng Giải thưởng Nhà nước về văn học, nghệ thuật với các tác phẩm Kể chuyện ngày mùa, Tình quê hương.

THANH NGỌC