VHO- Bình Định là một trong những địa phương kiên quyết xử lý các tàu cá vi phạm IUU (khai thác hải sản bất hợp pháp). Hiện Bộ chỉ huy Biên phòng tỉnh Bình Định đang lưu giữ 29 hồ sơ xử phạt vi phạm hành chính, mức phạt mỗi tàu là 900 triệu đồng/tàu.

Tổ IUU tại cảng Đề Gi, tỉnh Bình Định tuyên truyền cho ngư dân

 Tuy nhiên, khi các thuyền trưởng nhận biên bản phạt đều lắc đầu trả lời “nước ngoài thu mất tàu, nhà đã bán, hết tiền nộp phạt”.

Ngư dân đi… cày

Từ cửa biển Đề Gi đi sâu vào đầm nước ngọt nằm trong xã nội địa, sau đó mới đến xã Cát Minh, huyện Phù Cát (Bình Định), đây là địa phương đang trở thành điểm đỏ trên bản đồ chống đánh bắt IUU của tỉnh Bình Định. Ông Phan Văn Bình, cán bộ địa phương cho biết, năm 2021 chỉ riêng thôn Đức Phổ 1 đã có 11 tàu cá bị nước ngoài bắt giữ, năm 2022 có 2 tàu bị bắt.

Khi vừa nhắc tới tàu cá bị bắt giữ và thuyền trưởng được thả về, ông Bình nhắc ngay tới việc “họ không có tiền nộp phạt đâu, nhà cô Trịnh Thị Dung ở xóm dưới, chồng bây giờ vô Bà Rịa - Vũng Tàu đi làm thuê, vài tháng mới về nhà một lần”. Xuống địa bàn và thực hiện kiểu phương châm “3 gặp, 4 biết”, chúng tôi bắt gặp ngay cảnh treo bảng rao bán ngôi nhà của thuyền trưởng Phan Văn Trung. Chị Tín với gương mặt phờ phạc, ánh mắt như người mất hồn khi nói về khoản tiền phạt 900 triệu mà gia đình sẽ phải nộp. Chị cho biết, ông chồng từ ngày bị bắt ở nước ngoài trở về trắng tay không còn gì, thấy bà con đòi quá nên bán nhà để trả, giờ xin mượn tạm vỉa hè để bán hàng kiếm sống qua ngày.

Hỏi thăm chị về việc tại sao chồng lại không làm ăn chắc chắn, đánh bắt trong vùng biển Việt Nam mà lại rướn ra khỏi vùng ranh giới để bị lực lượng tuần tra của Indonesia bắt giữ và tịch thu toàn bộ tài sản, chị cho biết, phận đàn bà ở nhà cũng không biết gì, cho tới khi nghe tin tàu đánh cá của chồng bị bắt thì rụng rời vì lâm cảnh trắng tay. Tại nhà ngư dân Giáp Văn Dũng cũng ở gần đó, người nhà anh Dũng cũng chia sẻ, từ khi bị Indonesia bắt, tịch thu tàu, giam giữ người sau đó thả về vào năm 2021, quay về địa phương, người thuyền trưởng này loay hoay với việc kiếm sống bằng cách đi bạn trên tàu cá ở cùng thôn, nhưng thấy không hợp với công việc này nên quay ra làm nông dân, đi nuôi ốc hương thuê cho người khác.

Đại tá Nguyễn Quốc Bình, Phó Chỉ huy, Tham mưu trưởng Bộ đội Biên phòng tỉnh Bình Định cũng đề cập việc ngư dân địa phương đưa những chiếc tàu cũ kỹ vào tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu, rồi từ đó đi băng sang vùng biển các nước để đánh bắt, làm ảnh hưởng tới nỗ lực gỡ thẻ vàng mà EU đã áp lên ngành xuất khẩu thủy sản của Việt Nam.

 Chiếc tàu đánh cá của gia đình chị Trịnh Thị Dung đã bị thu giữ ở Indonesia, nay chỉ còn chiếc tàu mô hình bằng xốp gắn trên tường

Nuôi chồng ở nhà tù nước ngoài

“Chồng em bị ngồi tù ở đảo Ba Tam ở Indonesia, tháng nào cũng phải gởi tiền qua để mua gạo nấu chứ anh em la đói quá, ăn không đủ”, đó là câu chuyện mà vợ của nhiều ngư dân ở địa phương này kể về nỗi khổ khi nuôi chồng ở nhà tù nước ngoài.

Chị Đỗ Thị Tín, vợ ngư dân Phan Văn Trung cho biết, cả đoàn ngư dân điện về nói là cứ 3 ngày thì cai tù cấp cho 1 tô gạo, 2 quả trứng vịt và một bó rau. Tính ra lương thực được cấp để ăn trong 30 ngày thì thường chỉ đủ dùng 10 ngày, còn 20 ngày thì mình phải gửi sang để anh em lo liệu. Chị Trịnh Thị Dung cũng kể về những ngày khốn khổ đi vay mượn tiền để lo cho chồng ở tù. Tiếp xúc với vợ các ngư dân từng bị Indonesia, Malaysia, Brunei bắt giữ, chị em đều chia sẻ chuyện giống như đi qua 3 bậc thang, bị bắt thu mất tàu, còng lưng kiếm tiền nộp phạt hoặc nuôi cơm chồng ở nhà tù nước ngoài, khi chồng trở về thì lại thêm việc tiếp tục kiếm tiền nộp phạt. Việc trở về quê và làm lại từ đầu gần như là điều khó đối với các ngư dân này. Thuyền trưởng Giáp Văn Dũng lâm cảnh trắng tay và giờ chuyển sang đi nhặt hạt điều, một số ngư dân khác theo vợ đi buôn bán qua ngày hoặc nuôi hải sản thuê…

Các ngư dân khi ngồi tù trở về kể lại nhiều câu chuyện về nỗi khổ khi vừa mất tàu, vừa ngồi tù và sống cảnh vất vưởng qua ngày. Có ngư dân sau khi ăn xong thì cứ nằm bẹp một chỗ, không dám cử động nhiều vì sợ hao tổn năng lượng. Thông thường, các ngư dân sẽ bị giam giữ khoảng 6-7 tháng sau khi bị xét xử. Các trường hợp tàu cá bị bắt ở Đài Loan (Trung Quốc) thì được đối xử tốt hơn. Các chủ tàu sẽ bị ra quyết định xử phạt 700 triệu đồng, sau đó tàu cá và ngư dân được phóng thích về Việt Nam.

Khi các ngư dân trở về Bình Định, Bộ đội biên phòng sẽ củng cố hồ sơ, tham mưu cho UBND tỉnh ra quyết định xử phạt vi phạm hành chính hành vi khai thác thủy sản trái phép tại vùng biển của quốc gia khác (được quy định tại Điểm 3, Khoản 3, Điều 20, Nghị định 42/2019/NĐ-CP), mức phạt 900 triệu đồng. Nhưng phần lớn việc xử phạt này còn phải trải qua thêm một công đoạn là xác minh tài sản để thực thi quyết định. Bởi ngư dân nào cũng than khó, kêu hết tiền.

Thuyền trưởng, kiêm chủ tàu cá BĐ 30829 TS là ông Phạm Tý, ở khu phố Trung Lương, thị trấn Cát Tiến, sau khi ông Tý kêu không có tiền nộp phạt, địa phương đã xác minh tài sản của ông là đang sở hữu 2 ngôi nhà đã được cấp sổ đỏ. Còn ông Phan Văn Minh, chủ tàu cá BĐ 30829 TS thì thật thà trình bày, “tài sản hiện nay của gia đình tôi là một ngôi nhà cấp 4, trong nhà có một tivi, một tủ lạnh, một xe gắn máy nhưng đang nợ người thân 170 triệu đồng”… 

 LÊ VĂN CHƯƠNG