VHO- Nhiều nhà lý luận bảo, văn hóa nó ở thượng tầng kiến trúc, và theo đó người ta cứ thấy nó xa xa, cao cao ở tận đâu đó. Nhưng ai đã từng tham gia quản lý hoạt động văn hóa ở cơ sở lại thấy, văn hóa như bắt đầu từ chính những làng, bản, ấp, thôn, phường, phố. Chính con người nơi đây, cảnh vật nơi đây, đời sống nơi đây, từ cách ăn ở, lao động, sinh hoạt, dựng vợ, gả chồng, tiệc tùng, hiếu hỉ… mà thành cái văn hóa mang đậm bản sắc của một cộng đồng.

Khu di tích quốc gia đặc biệt Kim Liên

 Và trải thời gian từ đời này sang đời khác những giá trị văn hóa vật thể, phi vật thể cũng hình thành, phát triển và được lưu truyền cho tới ngày nay. Trải thăng trầm thời cuộc, nhiều di sản văn hóa được lưu truyền là nhờ người dân nơi cơ sở. Không có họ, nhiều thứ quý giá đã mai một hoặc đã bị chính sai lầm của chúng ta và chiến tranh tàn phá. Đến với nhiều đình, chùa nay đã được xếp hạng di tích, nghe người dân kể về những thăng trầm của nó, tôi càng hiểu giữ gìn và phát triển văn hóa phải bắt đầu từ cơ sở. Di sản văn hóa dù vật thể hay phi vật thể nó đều được hình thành và lưu giữ ở một nơi cụ thể, ở một bản, làng, ấp, thôn… cụ thể, dẫu có “lôi kéo” nó đi đâu thì cũng không tách nó khỏi nơi nó sinh ra. Cố tình tách nó, nó sẽ không còn tồn tại.

Cái cơ sở tôi muốn nói ở đây là vậy chứ không hoàn toàn trùng khít với cái cơ sở theo địa giới hành chính thường bị thay đổi. Ở đâu không rõ, ở Việt Nam cái "kết cấu" nhà – làng – nước ngàn đời bền vững, thì văn hóa cơ sở là nền tảng, là mạch nguồn không vơi cạn của văn hóa dân tộc. Đa dạng văn hóa được lưu giữ cũng chính nhờ từ đó. Hai chữ quê hương đối với người Việt Nam thật giàu ý nghĩa. Chúng ta khi xa quê không khỏi một lần khắc khoải khi nghe lời hát “quê hương mỗi người chỉ một/ như là chỉ một mẹ thôi”. Cái cơ sở văn hóa là cái nơi người ta sinh ra, người ta khôn lớn, người ta không thể nào quên!

Được biết hôm nay Bộ VHTTDL phát động triển khai chủ đề năm công tác 2022 nhằm hiện thực hóa mục tiêu xây dựng và phát triển văn hóa theo Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ XIII, mà một trong những nội dung quan trọng của chương trình là xây dựng môi trường văn hóa cơ sở. Chúng tôi cho rằng đây là quyết định hết sức đúng đắn. Hãy bắt đầu và phải bắt đầu từ văn hóa cơ sở.

Hãy bắt đầu như là một mệnh lệnh cần làm ngay kẻo muộn. Một loạt những tệ nạn xã hội đang xảy ra ở cơ sở khiến người ta đau lòng phải được giải quyết. Cờ bạc, lô đề, nghiện hút, bạo lực… đang diễn ra ở nhiều địa phương trong cả nước gây bức xúc xã hội phải có biện pháp chấm dứt. Có như vậy mới thực sự góp phần xây dựng con người, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân. Xây dựng văn hóa là vì con người, vì cuộc sống bình yên, ấm no, hạnh phúc của nhân dân ở chính nơi người dân đang sống. Phải bắt nguồn từ cơ sở bởi văn hóa nằm ở đó. Đình chùa miếu phủ, di tích cách mạng, lễ hội… toàn bộ đời sống của nhân dân đều nằm ở cơ sở. Cơ sở là nền tảng, là mạch nguồn văn hóa. Bắt đầu từ cơ sở là bắt đầu từ nền tảng, khơi đúng mạch nguồn văn hóa.

Tuy nhiên, để chương trình có hiệu quả thiết thực thì không thể chủ quan, duy ý chí. Nóng vội “đưa văn hóa về cơ sở” là sai cả về lý luận và thực tiễn. Tạo mọi nguồn lực để xây dựng văn hóa cơ sở không có nghĩa là “đưa thứ văn hóa ở đâu đó” thay văn hóa cơ sở. Làm như vậy là làm hỏng cái nền tảng văn hóa cơ sở, làm mạch nguồn văn hóa vốn tinh khiết bị ô nhiễm, bản sắc có nguy cơ lu mờ. Hãy làm tất cả để cơ sở giữ gìn bản sắc văn hóa bản địa, đồng thời tiếp thu tinh hoa văn hóa của cả nước và thế giới.

Giao lưu văn hóa, xây dựng và hoàn thiện các thiết chế văn hóa phù hợp với hoàn cảnh và nhu cầu của từng cơ sở. Nhân dân mỗi địa phương với tri thức, kinh nghiệm và sự sáng tạo là mạch nguồn vô tận cần được khơi dậy để xây dựng một nền văn hóa thống nhất trong đa dạng, nền văn hóa giàu bản sắc, sức mạnh to lớn của cả dân tộc trong mở cửa, hội nhập, góp phần hiện thực khát vọng thành nước phát triển có thu nhập cao vào năm 2045, để Việt Nam sánh vai cùng các cường quốc năm châu như niềm tin và mơ ước của Bác Hồ.

Hà Nội, tháng 3 năm 2022

TS NGUYỄN VIẾT CHỨC